Przemoc w szkole

SPIS TREŚCI:

Czym jest przemoc?

Bardzo często w języku potocznym słowa przemoc i agresja stosowane są względem siebie synonimicznie. Jednak w czysto naukowym ujęciu te wyrazy opisują dwa różne zjawiska. Agresja to incydentalne zdarzenie, do którego dochodzi w relacji, która pojawia się między osobami, które mają zbliżone możliwości – zarówno psychiczne, jak i fizyczne.

Agresja to zachowanie. Świadome, dobrowolne i wymierzone na zrobienie komuś krzywdy – fizycznej, emocjonalnej lub psychicznej. Agresja, jeśli jest zachowaniem powtarzalnym może prowadzić właśnie do przemocy.

Przemoc bowiem to proces. Żeby mówić o przemocy, muszą być spełnione określone kryteria:

Długofalowość – przemoc nie jest jednorazowym aktem, zjawiskiem incydentalnym. To długofalowy proces, który oddziałuje na ofiarę.
Cykliczność – ofiara może mieć chwilowy spokój i wolność od oprawcy, czas w którym zachowania agresywne się nie pojawiają. Zawsze później jednak po raz kolejny się nasilają, a oprawca znów na cel bierze sobie swoją ofiarę
Nierównowaga sił – ta relacja nigdy nie jest równa. Agresor lub agresorzy, gdy mowa o grupie, zawsze mają przewagę nad swoją ofiarą i korzystają z niej
Utrwalone role w relacji – ofiara zawsze jest ofiarą, a agresor pozostaje napastnikiem. Role te nie są płynne i nie zmieniają się, jak to może się zdarzyć w przypadku agresji

Przemoc we wszystkich swoich aspektach jest zjawiskiem negatywnym i bardzo ważne jest to, by z nią walczyć. Jeśli jesteś świadkiem przemocy – reaguj. Nie musisz od razu rzucać się na pierwszą linię walk, możesz zawiadomić odpowiednie autorytety. Pamiętaj, że obojętność jest milczącym przyzwoleniem na to, by takie zachowania się powtarzały i utwierdzają tylko napastnika w przekonaniu, że jest bezkarny.

Przemoc szkolna pomiędzy uczniami to zjawisko bardzo trudne i złożone. Przyjąć może wiele form. Zawsze zakłada też przewagę napastnika nad wybraną ofiarą. Ofiary te bowiem z reguły nie są przypadkowe. Agresor doskonale wie, kogo zacząć dręczyć – wybiera ofiary słabsze od siebie. Ta przewaga może mieć różnorodny charakter:

Fizyczny – wyraźnie silniejszy uczeń znęca się nad słabszym. Większy nad mniejszym, Starszy i silniejszy nad młodszym i słabszym.
Psychiczny – tutaj wykorzystywane są przez agresora różnice na tle społecznym, intelektualnym czy interpersonalnym. Popularny, bogaty i przebojowy uczeń wyśmiewa się z nowego ucznia z domu dziecka, doskonale ucząca się i lubiana przez innych uczennica śmieje się z biedniejszej koleżanki, która się słabo uczy i tak dalej.
O charakterze lepszego zaplecza – agresor może mieć odpowiednie zaplecze, które wykorzystuje, by zyskać sojuszników czy podporządkować sobie otoczenie. Może to mieć charakter materialny – uczeń jest dobrze sytuowany. Lepsze zaplecze może też funkcjonować na płaszczyźnie społecznej – uczeń należy do subkultury lub grupy, która może mu pomóc wymusić obrane przez niego cele
Liczebny – ofiara jest jedna przeciwko większej grupie agresorów

Przemoc może przyjąć wiele form. Każda z nich jest tak samo okrutna i potrafi bardzo negatywnie wpłynąć na ofiary. Wśród form przemocy szkolnej wyróżnia się:

Przemoc fizyczną – zabieranie rzeczy, niszczenie rzeczy, okradanie z pieniędzy, kopanie, bicie, plusie, podstawianie nóg. Każda forma fizycznej napaści, która krzywdzi drugą osobę zalicza się do przemocy fizycznej.
Przemoc relacyjną – przemoc, która polega na agresji, jednakże pozbawionej czynnika fizycznego. Agresor nie bije, ale na różne sposoby izoluje, pomija, obniża czyjś status w grupie
Przemoc cyfrową – cyberbullying. Przemoc przy użyciu nowych technologii – mediów społecznościowych, smsów, komunikatorów internetowych. Do tego grona zaliczają się agresywne odzywki i ataki na czatach, komunikatorach i forach internetowych. Tutaj też mieści się umieszczanie obraźliwych, ośmieszających zdjęć i filmów. Pod przemoc cyfrową podpada też kradzież cudzej tożsamości i działanie na szkodę danej osoby, cyberstalking – czyli śledzenie czyichś poczynań i upublicznianie ich, a także rozpowszechnianie wszelkich nieprawdziwych, poniżających materiałów.
Przemoc werbalną – wyśmiewanie, wyzwiska, wyszydzanie, ośmieszanie, rozpuszczanie plotek, przeszkadzanie czy grożenie. Także namawianie innych do zrobienia komuś krzywdy lub wykluczenia z grupy jest przemocą werbalną

Wszystkie te formy przemocy mogą być stosowane naprzemiennie i równocześnie. Może też być stosowana tylko jedna forma przemocy, ale nadal jest to sytuacja, która wymaga działania. Na żadną formę przemocy nie ma miejsca w cywilizowanym świecie.

Przyczyny przemocy w szkole

Przyczyny przemocy mogą być bardzo różnorodne. Nic jednak nie jest usprawiedliwieniem dla tego typu zachowania. Przemoc w szkole może brać się z powodu nieprawidłowości w procesie nauczania. Zbyt dużo bodźców, hałas, stres, brak możliwości odstresowania się, zbyt duże zagęszczenie uczniów w klasach – to wszystko sprzyja rozwijaniu się postaw negatywnych i może prowadzić do przemocy. Także brak zajęć pozalekcyjnych, stymulowania młodych umysłów w inny sposób i panująca nuda mogą się do takiego stanu rzeczy mocno przyczynić.

Do przemocy w szkole może też zachęcać agresorów poczucie bezkarności. Jeśli otoczenie nie reaguje na tego typu zachowania lub reaguje niekonsekwentnie, wysyła takiej osobie jasny sygnał, że może robić to, co chce. Do takiego stanu rzeczy może doprowadzić też problem z odpowiednią mediacją konfliktów. Eskalacja konfliktów może doprowadzić właśnie do przemocy.

Źle skonstruowany i przedstawiany system norm. Promowanie siły i sięgania po to, co się chce za wszelką cenę, wprowadzanie elementu ogromnej rywalizacji pomiędzy uczniami, świadomość, że osoby wyżej w hierarchii nie muszą przestrzegać norm – wszystko to ma ogromny wpływ.

Na przemoc w szkole może wpływać też sytuacja rodzinna ucznia i problemy w komunikacji na poziomie uczeń-nauczyciel czy uczeń-rodzic. Brak wzorców, na których się można oprzeć lub wzorce z gruntu niewłaściwe mogą wykształcić zachowania agresywne, które mogą z kolei doprowadzić do przemocy.

Skutki przemocy w szkole

Skutki przemocy w szkole są bardzo poważne i oddziałują na życie człowieka przez lata, dlatego nie wolno ich lekceważyć. Ofiary przemocy mogą cierpieć z powodu swoich szkolnych doświadczeń jeszcze długie lata po opuszczeniu murów szkoły. Często nie mogą się uporać z problemami bez odpowiedniej pomocy.

Osoby, które doświadczały przemocy szkolnej cierpią z powodu bardzo obniżonej samooceny. Dręczy je wstyd i poczucie winy. Czują się bezwartościowe, pozostawione samym sobie. Nie czują, że zasługują na pomoc, czują natomiast, że zasługują na to, co je spotyka.

Nierzadko czują też palącą nienawiść i narastające poczucie złości. Nie tylko względem swoich oprawców, ale też świadków, którzy nie reagują. Skumulowanie tych uczuć może w końcu doprowadzić do gwałtownego wybuchu.

Dziecko, które pada ofiarą przemocy szkolnej początkowo próbuje się bronić. Gdy dostrzega, że to nic nie daje, może próbować się zaprzyjaźnić z oprawcami i wkupić w ich łaski na wiele sposobów. Jednak gdy i to nie daje pożądanych efektów, z biegiem czasu wchodzi w rolę ofiary.

Takie dziecko może bać się szkoły, cierpieć na bóle brzucha z rana czy mieć nocne koszmary. Będzie samotne, będzie się izolować od rówieśników. Może też stać się bardziej ciche, zamknięte w sobie, domagać się zmiany szkoły. Może też mieć myśli, a nawet próby samobójcze.

W długofalowym aspekcie może pozostać w ofierze lęk przed ludźmi, izolowanie się, niechęć i nieumiejętność nawiązywania kontaktów czy niska samoocena.

Przemoc w szkole oddziałuje też na świadków tego zjawiska. Nie potrafią się przeciwstawić, bo boją się, że sami wejdą w rolę ofiary. Czują się bezsilni, ale jednocześnie czują złość na samych siebie, że nic nie potrafią z tym zrobić. Sami mogą być zdezorientowani, żyć pod ciągłym napięciem i odczuwać strach.

Z biegiem czasu mogą nauczyć się, że nie ma sensu reagować w tego typu sytuacjach. Stają się wycofani, niezainteresowani swoim otoczeniem i utrwalają bierną postawę życiową. Może to bardzo utrudniać ich współpracę w grupie, nawiązywanie kontaktów czy rozwiązywanie konfliktów.

Przemoc w szkole oddziałuje też na samych sprawców. Oni są winni całej sytuacji, bo to oni odpowiadają za krzywdzenie ofiar, ale też ich psychika ulega zmianie pod wpływem stosowania przemocy.

Uczą się, że dzięki sile mogą wszystko, a osoby słabsze są godne pogardy. Nie czują dużej odpowiedzialności za swoje czyny, nie mają też rozwiniętej empatii. W przyszłości mają dużo większe szanse na wejście w konflikt z prawem. Nie potrafią współdziałać razem z innymi ludźmi, mają też skłonności do zachowań z gruntu aspołecznych.