Wypalenie zawodowe – przyczyny, objawy i zapobieganie

Co to jest Wypalenie Zawodowe?

W dzisiejszym świecie, gdzie praca często dominuje w naszym życiu, wypalenie zawodowe stało się powszechnym, lecz często niedocenianym problemem. To stan psychicznego, emocjonalnego i fizycznego wyczerpania spowodowanego długotrwałym stresem w miejscu pracy. Wypalenie zawodowe nie tylko obniża jakość życia pracowników, ale także wpływa negatywnie na efektywność organizacji.

Wypalenie zawodowe charakteryzuje się trzema głównymi wymiarami:

• Emocjonalne wyczerpanie: Uczucie przemęczenia i braku energii do pracy.
• Depersonalizacja: Poczucie cynizmu, dystansu emocjonalnego od pracy i kolegów.
• Obniżona realizacja osobista w pracy: Poczucie nieefektywności i braku osiągnięć zawodowych.

Przyczyny wypalenia zawodowego

Wypalenie zawodowe to nie tylko zmęczenie czy przemęczenie. To stan, w którym osoba czuje emocjonalne wyczerpanie, cynizm w stosunku do pracy oraz obniżoną efektywność zawodową. Wykazuje się trzema głównymi wymiarami: emocjonalnym wyczerpaniem, depersonalizacją oraz obniżeniem realizacji osobistej w pracy. Wypalenie zawodowe może być wynikiem różnych czynników, w tym:

• Nadmiernego obciążenia pracą i nierealistycznych oczekiwań.
• Braku kontroli nad pracą, braku wpływu na decyzje dotyczące obowiązków.
• Niewystarczającego wsparcia ze strony przełożonych i współpracowników.
• Niejasności roli i konfliktu wartości.
• Braku równowagi między życiem zawodowym a prywatnym.

Objawy wypalenia zawodowego

Główną cechą wypalenia zawodowego jest ogólne, silne wyczerpanie. W toku badań udało się podzielić wypalenie zawodowe na trzy kategorie objawów: wyczerpanie fizyczne, psychiczne i emocjonalne.

Wyczerpanie fizyczne objawia się jako:

• Osłabienie

• Chroniczne zmęczenie

• Zaburzenia snu

• Koszmary senne

• Bóle pleców

• Zaburzenia apetytu

• Zmiana nawyków żywieniowych

• Chroniczne zmęczenie

• Brak energii

• Brak motywacji do działania

• Wahania wagi ciała

• Podatność na kurcze i napięcia mięśni w obrębie szyi i mięśni ramion

• Większe przyjmowanie leków

• Częstsze i większe przyjmowanie alkoholu, by złagodzić wyczerpanie fizyczne

W przypadku wyczerpania psychicznego mowa o:

• Negatywnym nastawieniu do życia

• Utracie szacunku do siebie

• Poczuciu niższości

• Negatywnym podejściu do pracy

• Negatywnym podejściu do samego siebie

• Cynizmie

• Agresji

• Lekceważeniu innych i ich problemów

• Poczuciu własnej nieudolności

• Zerwaniu kontaktów z innymi ludźmi

Z kolei wyczerpanie emocjonalne objawia się jako:

• Pobudzenie

• Poczucie osamotnienia

• Poczucie bezradności

• Poczucie braku nadziei

• Poczucie braku perspektyw

• Poczucie rozczarowania

• Poczucie pustki

• Poczucie rozpaczy

• Ciągły płacz

• Poczucie zniechęcenia

• Brak chęci do działania

• Problemy z kontrolą emocji

• Depersonalizacja

Wszystkie te objawy składają się na ogólny obraz wypalenia zawodowego – sytuacji, w której dana osoba już w ogóle nie jest w stanie funkcjonować w normalny, niezaburzony w żaden sposób i nie jest w stanie odnaleźć się w rzeczywistości, która daną osobę otacza.

W przypadku wyczerpania emocjonalnego najczęściej porównywane jest one do stresu, dlatego bywa, że obie te kwestie są używane względem siebie synonimicznie. Należy jednak zdawać sobie sprawę, że wyczerpanie emocjonalne przy wypaleniu zawodowym, choć jest bardzo zbliżone do stresu to tak naprawdę znacząco wykracza poza samo pojęcie stresu.

Etapy wypalenia zawodowego

Wypalenie zawodowe to nie jest jedna, nagła rzecz. To proces, który postępuje coraz bardziej z biegiem czasu, jeśli osoba nim dotknięta nie otrzyma potrzebnej jej pomocy ze strony profesjonalistów. Badacze wskazują aż na dwanaście stadiów wypalenia zawodowego. Są to:

• Stadium pierwsze – konieczność, wewnętrzny przymus udowadniania innym i sobie swojej własnej wartości

• Stadium drugie – wzrost zaangażowania w wykonywaną przez siebie pracę

• Stadium trzecie – coraz większe zaniedbywanie własnych potrzeb na rzecz zaspokajania potrzeb innych osób

• Stadium czwarte – postępujące zaburzenie proporcji pomiędzy wewnętrznymi potrzebami a zewnętrznymi wymogami stawianymi przez otoczenie

• Stadium piąte – przewartościowanie. W tym stadium dochodzi do sytuacji, w której dana osoba ma już zmąconą percepcję, a zmysł postrzegania zostaje coraz bardziej przytępiony

• Stadium szóste – dochodzi tu do wykształcenia się i uruchamiania mechanizmów obronnych, mechanizmów wyparcia, które pojawiają się w zetknięciu się z konkretnymi problemami.

• Stadium siódme – coraz większa wrogość w stosunku do społeczeństwa. Ostateczne wycofanie się

• Stadium ósme – coraz większe zmiany w zachowaniu. Coraz większe izolowanie się od świata rzeczywistego

• Stadium dziewiąte – coraz większa utrata świadomości, że ma się swoją własną osobowość, oderwanie od poczucia istnienia własnej osobowości

• Stadium dziesiąte – na tym etapie pojawiają się ataki paniki. Mogą też wykształcić się różnorodne fobie. Pojawia się również pustka wewnętrzna.

• Stadium jedenaste – pojawia się silne wyczerpanie, rozpacz, obniżenie nastroju, wręcz depresja

• Stadium dwunaste – pełnoobjawowe wypalenie. Pojawiają się wszystkie cechy wyczerpania fizycznego, psychicznego i emocjonalnego

W przypadku wypalenia zawodowego specjaliści do tego tematu zwracają uwagę na zachwianie równowagi pomiędzy ponoszonym nakładem pracy podczas wykonywania swoich obowiązków zawodowych a ogólną satysfakcją z życia. Człowiek stara się coraz bardziej, jednak coraz bardziej nasilają się różnego rodzaju krytyczne uwagi i niepowodzenia. Z biegiem czasu zanika też szacunek dla samego siebie i zaangażowania, które się wykazywało wcześniej.

Wypalenie zawodowe nie może być rozpatrywane odrębnie – zawsze bierze się pod uwagę wyczerpanie fizyczne, emocjonalne i psychiczne. W wypaleniu zawodowym mowa też o depersonalizacji – podejściu, które obejmuje zachowania cyniczne, bezduszne lub obojętne względem innych osób i ich problemów czy cierpienia.

Wypalenie zawodowe a stres

Stres to nieodłączna część życia. A w ostatnich latach pojęcie to znacząco zyskało na popularności. Coraz więcej osób mówi o własnym stresie, coraz więcej osób żyje też w stresujących warunkach. W tym ujęciu bywa, że stres kojarzony jest wyłącznie w ujęciu negatywnym – jako coś jednoznacznie złego i coś, co trzeba całkowicie wykluczyć ze swojego życia. Jednak musisz zdawać sobie sprawę z tego, że stresu jako takiego nigdy nie uda Ci się całkowicie wyeliminować. On zawsze w pewnym zakresie będzie obecny w Twoim życiu. Dlatego najlepszym, co możesz zrobić są próby większego uodpornienia się.

Stres jednak nie zawsze jest czymś jednoznacznie złym. Bywa tak, że stres może być bardzo pozytywny. W mniejszym zakresie może bowiem dać Ci większą motywację do działania, pozwolić znaleźć dodatkową energię i w najlepszy dla siebie sposób rozwiązać dręczący Cię problem.

Samo pojęcie stresu swój początek bierze w pracach endokrynologa Hansa Selyego i fizjologa Waltera Cannona. Rozpatrywali oni stres w obrębie czysto biologicznej reakcji. Walter Cannon używał pojęcia stres, by opisać sytuację podjęcia walki lub ucieczki, które miały na celu przywrócenie wcześniej zaburzonej przez rozmaite bodźce zewnętrzne, równowagi organizmu. Idea reakcji stresowej Cannona została później rozwinięta przez Hansa Selyego. To dzięki niemu można mówić o stresie jako niespecyficznej reakcji organizmu na działanie szkodliwych bodźców, zwanych po prostu stresorami. Wzorzec reakcji na stres nazywany jest ogólnym zespołem adaptacyjnym i przebiega w trzech fazach:

• Faza I: Reakcja alarmowa – w tej fazie pojawia się szok i uruchamia się reakcja organizmu, która ma na celu przeciwdziałanie temu szokowi. Uruchamiane są wszelkie zasoby organizmu, które mają na celu jak najszybsze i najlepsze wyeliminowanie zagrożenia. W tej fazie mobilizują się wszystkie siły obronne organizmu, co ma swoje biologiczne odbicie we wzroście czynności nadnerczy oraz z większą aktywnością układu współczulnego.

• Faza II: Odporność i przystosowanie – w tej fazie organizm koncentruje się przede wszystkim na usunięciu zagrożenia, czyli stresora. Nie odbywa się to jednak bez kosztów. Proces ten przebiega kosztem innych funkcji psychologicznych oraz fizjologicznych. W tym momencie dochodzi bowiem do przesunięcia wszelkich sił i zasobów energetycznych z normalnych funkcji organizmu, do tych, które mają działanie obronne. To może w końcu doprowadzić do wyczerpania zasobów

• Faza III: Wyczerpanie – w tym momencie zasoby obronne organizmu są już bardzo niewielkie i w każdym momencie może dojść do całkowitego ich wyczerpania. To z kolei sprawia, że organizm staje się coraz bardziej podatny na różnego rodzaju choroby i zaburzenia. Dochodzi do coraz większego pobudzenia organizmu na poziomie fizjologicznym. Pobudzenie to jednak wcale nie przekłada się na walkę ze stresorem. Coraz bardziej za to rozregulowują się funkcje fizjologiczne organizmu. Na tym etapie pojawiają się też różne choroby związane ze stresem, które mają swoje źródło w wyczerpaniu się funkcji obronnych organizmu.

Stres cechuje się niespecyficznością reakcji. Oznacza to, że organizm w przypadku każdego zagrożenia i każdego stresora reaguje dokładnie tak samo. Niezależnie od źródła stresora czy jego rodzaju. To nie musi być nawet stresor o naturze biologicznej czy fizjologicznej. Taką reakcję organizmu mogą wywołać też myśli o doznanych krzywdach czy poniesionych porażkach, a także silne, nieprzyjemne w odbiorze emocje.

Koncepcja stresu bywa też rozpatrywana w kategoriach stresu jako bodźca. W tym ujęciu stres bywa określany mianem reakcji na bodziec lub sytuację, która wywołuje w organizmie stan zagrożenia, a przez to wymaga przystosowania lub adaptacji i innego działania, które ma na celu pozbycie się stresora. Stresory mogą być wewnętrzne lub zewnętrzne. Zewnętrzne mogą dotyczyć konieczności przystosowania się do określonej temperatury czy konieczności nawiązania z kimś kontaktu i przezwyciężenia określonych trudności interpersonalnych. Wewnętrzne to natomiast, na przykład interoceptorowe bodźce bólowe. Stresory zewnętrzne i wewnętrzne są w stanie doprowadzić do wywołania wzorca reakcji. Między stresorem a reakcją występuje bowiem swoiste sprzężenie zwrotne.

Stresory w przypadku każdej jednostki mają właściwości specyficzne, lecz w myśl tej konkretnej koncepcji można ustalić ogólny zestaw stresorów Na tej podstawie stworzono nawet skalę do pomiaru stresu. Pierwszą stworzoną, a przy tym do dnia dzisiejszego najbardziej popularną skalą jest Skala Społecznego Ponownego Przystosowania się, która nazywana bywa również Listą Stresujących Zdarzeń Życiowych. Obejmuje ona aż czterdzieści trzy sytuacje życiowe. Nie tylko te negatywne, ale również te pozytywne. Każda z tych sytuacji ma przypisaną konkretną wartość. A ogólny poziom stresu to suma tych wartości. Można więc stwierdzić na tej podstawie, że stres w tym ujęciu to suma zmian, których doświadczyła dana osoba.

W toku dalszych badań nad tym zagadnieniem udało się wysnuć wnioski, że o ile negatywne zdarzenia, które zostały umieszczone na Liście Stresujących Zdarzeń Życiowych mają wpływ na rozwój rozmaitych chorób, zaburzeń i innych problemów zdrowotnych, tak te pozytywne nie wpływają na zdrowie.

Lista Stresujących Zdarzeń Życiowych nadal poddawana jest krytyce – badacze wskazują uwagę na jej pewną generalizację i uproszczenia, które nie pozwalają na przyjrzenie się konkretnemu człowiekowi jako indywidualnej jednostce ze swoim własnym bagażem doświadczeń i wrażliwością psychiczną. Jednak nadal dla wielu stanowi ona doskonałe narzędzie diagnostyczne.

Wypalenie zawodowe to zjawisko, które można rozpatrywać na wielu płaszczyznach – na gruncie psychologii społecznej, psychologii pracy, zarządzania, psychologii klinicznej czy psychologii osobowości. Nie ma jednak jednoznacznej definicji wypalenia zawodowego w literaturze przedmiotu. Istnieje jednak angielskie pojęcie „burn out syndrome” i w języku potocznym oznacza „Jestem wyczerpany (wypalony). Nie jestem w stanie zrobić już nic więcej”.

Po raz pierwszy o wypaleniu zawodowym w ujęciu naukowym zaczęto mówić w Stanach Zjednoczonych w latach 70. XX wieku. Jednocześnie pojęcie to zostało wprowadzone przez dwóch badaczy, zupełnie niezależnie od siebie. Byli to psycholożka społeczna Chrisitna Maslach oraz lekarz psychiatra Herbert Freudenberg.

Po raz pierwszy pojęcie to pojawiło się w 1974 roku w pracach Herberta Freudenberga, który opisywał osoby niosące pomoc innym. Osoby te, młodzi Amerykanie, pracowały w ośrodku dla osób uzależnionych od narkotyków. Z biegiem czasu, w toku ich obserwacji, Freudenberg zauważył, że osoby zatrudnione w tym ośrodku są coraz bardziej obciążone w związku z pomaganiem i wykonywaniem związanych z tym obowiązków. Coraz bardziej tracili oni energię i motywację do działania. Coraz bardziej też tracili zaangażowanie związane z pomocą innych osób i mieli coraz więcej różnorodnych, negatywnych symptomów psychosomatycznych. Sytuacja ta postępowała, aż dochodziło do całkowitego wyczerpania energii i motywacji, czyli właśnie do wypalenia.

Wypalenie zawodowe bardzo często grozi osobom, które zawodowo zajmują się pomaganiem innym – pielęgniarkom, lekarzom, ratownikom, czy właśnie wolontariuszom, którzy pomagają w różnorodnych ośrodkach. Nie znaczy to jednak, że nie grozi innym osobom – tak naprawdę wypalenie zawodowe może grozić wszystkim bez względu na to, czym się zajmują na co dzień

Wypalenie zawodowe może nastąpić pod wpływem jednego, silnego i traumatycznego wydarzenia. Jednak jest to raczej rzadkie wydarzenie. Dużo częściej do wypalenia zawodowego dochodzi w przypadku silnego, długotrwałego obciążenia psychicznego i stresu, którego doświadcza dana osoba w toku swojej codziennej pracy.

Wypalenie zawodowe bywa też utożsamiane ze stresem zawodowym. Jednak choć wypalenie zawodowe związane jest ze stresem i jest jego konsekwencją, tak te pojęcia są zupełnie inne. Stres zawodowy związany jest z bardzo wieloma kwestiami zawodowymi – może być związany z nadmiarem pracy lub złą organizacją pracy, a także wieloma problemami w pracy. Może to doprowadzić w konsekwencji do wypalenia zawodowego, ale wcale nie musi.

Jak walczyć z wypaleniem zawodowym? Psychoprofilaktyka

Wypalenie zawodowe to bardzo ciężki temat. Choć nadal nie istnieją jednolite definicje tego zjawiska, a samo zjawisko zostało opisane dopiero stosunkowo niedawno to nad wypaleniem zawodowym pochyla się coraz więcej badaczy. Problem ten jest bowiem bardzo złożony i trudny, a także – niestety – dotyczy całkiem sporej grupy osób. Głównie tych, którzy zajmują się zawodowo pomaganiem innym, ale może dotknąć tak naprawdę każdego człowieka.

Z wypaleniem zawodowym trzeba walczyć. Im szybciej, na im wcześniejszym etapie problemu uda się je zwalczyć, tym lepiej dla danej osoby. Co możesz zrobić, by sobie pomóc? Przede wszystkim ważne jest to, by rozpoznać problem. To bywa trudne, jednak trzeba się zastanowić nad tym, co się dzieje – czy praca przebiega tak jak powinna? A może jest jej za dużo lub jest źle zorganizowana?

W następnym kroku ważne jest ustalenie odpowiednich priorytetów. Czasami trzeba dokonać gruntownego przewartościowania priorytetów, zwłaszcza jeśli są one zaburzone. Bardzo ważne jest nauczenie się, by kwestie zawodowe odcinać od kwestii prywatnych. Należy rozdzielić życie zawodowe od prywatnego, by znaleźć wewnętrzną równowagę.

• W końcu trzeba zdobyć się na kroki, w których należy odzyskiwać kontrolę nad własnym życiem i nad tym, co się w nim dzieje. Tu nierzadko trzeba się gruntownie zastanowić nad tym, co należy zmienić, by odzyskać wewnętrzny spokój.
• Warto jest też nauczyć się asertywności i sztuki odmawiania innym osobom. To bardzo ważne, by nauczyć się stawiać granice i egzekwować swoje prawa. Nie można pozwolić na to, by ludzie je naruszali i działali w niezgodzie z tym, co podpowiada Ci Twój zdrowy rozsądek.
• Bardzo ważne jest też odzyskanie umiejętności odpoczywania czy robienia przerw w ciągu pracy. Praca jest ważna, ale zdecydowanie nie najważniejsza. Im szybciej opanuje się sztukę wypoczywania, odzyska się tę umiejętność, tym lepiej.

To wszystko jest bardzo ważne i ma ogromne znaczenie. To wszystko też bywa bardzo trudne do osiągnięcia bez wsparcia innych osób, dlatego warto o nie zadbać. Wsparcie rodziny i przyjaciół ma tu ogromne znaczenie. Jednak czasami najlepszym, co możesz zrobić dla siebie lub dla bliskich Ci osób, u których obserwujesz objawy wypalenia zawodowego, jest poszukanie profesjonalnej pomocy.

Psychoterapia jest w stanie Ci bardzo pomóc w odzyskaniu wewnętrznej równowagi, uporaniu się z problemami, które Cię dręczą i w walce z wypaleniem zawodowym. Nie obawiaj się wizyty w gabinecie psychoterapeuty.

Przełam swój wstyd i obawy – wypalenie zawodowe może dotknąć każdego człowieka i nie oznacza to, że jesteś gorszy. Konieczność poszukiwania pomocy też nie jest niczym złym – im szybciej otrzymasz pomoc, której potrzebujesz, tym szybciej będziesz mógł wrócić do codziennego, szczęśliwego i niezakłóconego funkcjonowania.

Artykuł został merytorycznie zweryfikowany przez:

Monika Perkowska

Psycholog, Psychoterapeuta

Na stronie internetowej Psychoterapiacotam.pl, przykładamy wagę do udostępniania jedynie sprawdzonych, rzetelnych informacji dotyczących objawów i profilaktyki chorób, ponieważ jesteśmy przekonani, że rozwijanie świadomości i wiedzy w tej dziedzinie wspomoże długotrwałe utrzymanie zdrowia. Należy jednak zwrócić uwagę, że ten artykuł nie jest poradą lekarską i nie może zastąpić diagnostyki ani konsultacji z lekarzem lub specjalistą psychologiem psychoterapeutą.

Czujesz że problem wypalenia zawodowego dotyczy Ciebie lub kogoś ci bliskiego ? Nie wiesz jak sobie z tym poradzić ?

SKONTAKTUJ SIĘ Z NAMI !

Poradnia CO tam? to skuteczna psychoterapia dla osób w każdym wieku. Dzięki znakomitej wiedzy i wieloletniemu doświadczeniu naszych specjalistów pomagamy skutecznie. Obdarzamy naszych pacjentów ogromną dozą zrozumienia, empatii i szacunku dla trudności, z jakimi się mierzą.

Pomożemy w doborze najlepszego specjalisty.

+48 573 050 052

Możesz również umówić samodzielnie wizytę w gabinecie, do twojej dyspozycji są aż 5 placówek w Warszawie,  lub sesję online.

W gabinecie Online

• Powiązane

Autorefleksja

Co to jest charyzma – jak być charyzmatyczny

Tolerancja – czemu warto być tolerancyjnym

Makiawelizm – brak uczuć wyższych

Empatia

Jestem brzydka – uroda a psychologia

Asertywność – jak być asertywny i i co daje bycie asertywnym

Smutek jak sobie z nim radzić