Borderline – co to jest? Objawy zaburzenia osobowości borderline (BPD)

Czym jest osobowość borderline

Należy przede wszystkim podkreślić czy osobowość borderline nie jest. Nie jest bowiem chorobą i nie powinna być traktowana w takich kategoriach. To zaburzenie osobowości. Innymi określeniami na osobowość borderline są: pograniczne zaburzenia osobowości czy osobowość chwiejna emocjonalnie typu pogranicznego. Możesz spotkać się też z określeniem osobowość z pogranicza.

Po raz pierwszy termin borderline wprowadził już w połowie XX wieku Robert Knight. Użył on tego określenia, żeby określić bardziej precyzyjnie specyficznych pacjentów. Konkretnie chodziło o pacjentów, których problemy były pomiędzy zaburzeniami neurotycznymi a zaburzeniami psychotycznymi. Jednocześnie zaburzenia te nie były tak nasilone, by móc po prostu zdiagnozować obecność schizofrenii.

W przypadku borderline można mówić o „stabilnej niestabilności”. Chodzi tutaj o stan, w którym nastrój i stany emocjonalne dotkniętej tym zaburzeniem osoby są, oczywiście, niestabilne. Jednocześnie jednak sytuacja nie pogłębia się i nie pogarsza w sposób znaczący.

Osoby z borderline mają skłonność do podejmowania zachowań powszechnie uważanych za ryzykowne – w tym do hazardu czy przypadkowych kontaktów seksualnych. Takie osoby mają też skłonności do konfabulacji czy wręcz patologicznego kłamstwa. Mają też większą szansę na sięgnięcie po substancje psychoaktywne czy wpadnięcie w zaburzenia odżywiania.

Osoby z borderline cechuje też bardzo wysoki poziom strachu przed porzuceniem, co sprawia, że mają tendencje do swoistego palenia mostów za sobą. Tak bardzo boją się porzucenia, że – paradoksalnie – nierzadko wolą sami porzucić daną relację.

Osobowość borderline – przyczyny

Niestety, ale przyczyny występowania osobowości typu borderline nie zostały jeszcze dokładnie zbadane i jednoznacznie określone. Część naukowców wskazuje czynniki biologiczne i rolę genów w rozwijaniu się osobowości borderline. Jednak, dokładnie tak samo jak przy ustalaniu przyczyn schizofrenii, zdania na ten temat są w środowisku naukowym mocno podzielone.

Nie można jednak całkowicie wykluczyć czynników genetycznych. Wskazuje się więc na obecność czynników genetycznych, które mają wpływ na chwiejność emocjonalną, silne odczuwanie lęku czy ogólny brak stabilności psychicznej.

W wykształceniu się osobowości borderline wpływa mają również czynniki rodzinne i środowiskowe. Może do tego doprowadzić traumatyczne przeżycie – w tym śmierć rodzica czy porzucenie przez rodzica. Do niestabilności emocjonalnej i lęku przed porzuceniem może doprowadzić też rodzic z zaburzeniami osobowości, po którym dziecko przejmuje skłonności oraz poczynione w toku wychowania poważne błędy wychowawcze.

Tutaj wymienić można chłód emocjonalny, nadmierny krytycyzm, nieokazywanie dziecku uczuć i brak wykształcenia prawidłowej komunikacji z dzieckiem. Osoba wychowywana w ten sposób nie ma poczucia bezpieczeństwa, przez co może wykształcić w sobie silny lęk przed porzuceniem, ogólną chwiejność emocjonalną czy też silny negatywizm, który dotyka każdego aspektu życia.

Osobowość borderline – objawy

Osobowość borderline oddziałuje na całokształt człowieka. Odbija się w jego zachowaniu, myślach i nastawieniu. Osoby z zaburzeniem borderline częściej niż emocje pozytywne odczuwają te negatywne. Taka osoba bardzo często jest zniechęcona czy sfrustrowana. Czuje gniew, smutek, niechęć do siebie i innych ludzi, a także poczucie winy, wstydu czy znudzenia.

To wszystko sprawia, że taka osoba jest z biegiem czasu coraz bardziej zestresowana. To z kolei prowadzi do błędnego koła – negatywne emocje zwiększają stres, a duży stres zwiększa negatywne emocje. W takim przypadku bardzo trudno jest się z tego wyrwać. Może dojść do pojawienia się objawów paranoidalnych czy do błędnego, bardzo negatywnego wyobrażenia świata, ludzi czy zdarzeń. Czasami objawy te są tak silne, że niezbędne okazuje się leczenie w szpitalu.

Osoba z borderline nie potrafi nawiązywać zdrowych relacji z innymi ludźmi. Panicznie boi się porzucenia i odrzucenia, co sprawia, że jej związki są bardzo niestabilne już u samych podstaw. Zwłaszcza, że z tego strachu przed odrzuceniem to właśnie osoba z borderline może pierwsza zdecydować się kogoś odrzucić – uważa to za rozwiązanie lepsze i mniej bolesne dla siebie.

Taka osoba ma też tendencje do wchodzenia w toksyczne związki i tworzenia takich. W takich związkach bardzo często może dochodzić do różnorodnych kryzysów emocjonalnych. Pod ich wpływem może dochodzić nawet do aktów agresji i przemocy, również autoagresji – okaleczania się i nawet prób samobójczych lub szantażów emocjonalnych. Gróźb, że jeśli osoba z borderline zostanie zostawiona to na pewno zabije siebie lub zrobi sobie inną krzywdę.

Zaburzenie borderline cechuje szereg charakterystycznych cech. Można do nich zaliczyć:

• Niestabilny obraz samego siebie

• Niestabilny obraz otoczenia

• Impulsywność

• Częste napady gniewu

• Wahania nastroju nawet pod wpływem błahych rzeczy

• Skłonność do samookaleczania

• Wyidealizowany obraz partnera, który pęka po pierwszym konflikcie

• Konfliktowość

• Krytykowanie innych

• Obwinianie innych za własne niepowodzenia

• Byli partnerzy mają przypisywane wszelkie negatywne cechy

• Skłonność do popadania w zaburzenia odżywiania

• Skłonność do zachowań ryzykownych

• Tendencje do manipulowania innymi

• Czarno-biały obraz świata

• Popadanie z euforii w załamanie, brak stanów pośrednich

Oczywiście, te wszystkie kwestie nie muszą występować jednocześnie. To zbiór cech i zachowań typowych dla osobowości borderline, jednak nie istnieje konieczność zauważenia ich wszystkich, by mówić o tym, że dana osoba cierpi z powodu zaburzeń właśnie tego rodzaju.

Warto też podkreślić, że osoby borderline nie tylko bardzo negatywnie widzą cały świat, ale też samych siebie. Dlatego w związkach – czy to miłosnych czy przyjacielskich – mogą czuć ogromny przymus bycia ciągle osobą adorowaną i zapewnianą o silnym uczuciu. Dlatego też bywają bardzo zazdrosne, wręcz zaborcze o ludzi ze swojego otoczenia i każdą nową znajomość, w którą angażuje się ich partner czy nawet tylko kolega lub koleżanka, postrzegają za zagrożenie dla siebie. Zazdrość powodowana jest też silnym strachem przed odrzuceniem i negatywnym podejściem, które każe im wierzyć, że zostaną natychmiast „zastąpione” przez kogoś innego i utracą związek z drugą osobą.

Są też w stanie zrobić naprawdę wiele, by tylko nie zostać porzuconym. Dlatego zdarza im się tkwić w bardzo toksycznych relacjach, w których dochodzi do aktów przemocy tak psychicznej, jak i fizycznej. Same też potrafią bardzo negatywnie wpływać na partnera. Niezależnie od tego, czy widmo porzucenia jest całkowicie realne czy też tylko tak im się wydaje, mogą stosować rozmaite szantaże emocjonalne czy manipulować drugą osobą tak, by nie chciała lub bała się od nich odejść. Tutaj mogą pojawić się nawet groźby śmierci. Osoby z borderline tak boją się porzucenia, że mogą uciekać się nawet do gróźb samookaleczenia lub popełnienia samobójstwa, żeby tylko zmusić drugą osobę do tego, by ich nie zostawiała.

To wszystko sprawia, że bardzo trudno jest im nawiązywać i utrzymywać zdrowe relacje z innymi ludźmi – niezależnie od tego, czy chodzi o związek romantyczny czy czysto przyjacielski.

Osobowość borderline – diagnostyka

Kryteria rozpoznawania osobowości borderline, a więc ich diagnostyka, różni się od siebie w zależności od tego, czy dana osoba będzie posługiwać się klasyfikacją ICD-10, czy może sięgnie po amerykańską klasyfikację DSM-IV.

Zgodnie z ICD-10 mowa o osobowości chwiejnej emocjonalnie. Taka osobowość występować może w dwóch podtypach. Pierwszą z nich jest podtyp impulsywny, drugą natomiast właśnie borderline. W przypadku pierwszego podtypu, by mówić u jego zdiagnozowaniu, muszą pojawić się przynajmniej dwie cechy spośród wymienionych:

• Niestabilność, skłonność do kapryśnego nastroju

• Skłonność do reagowania gniewem

• Skłonność do przemocy

• Działania impulsywne

• Jeśli coś nie przynosi szybkiej satysfakcji osoba ma problem z utrzymaniem swojego zainteresowania daną czynnością

Ważna jest też skłonność do popadania w konflikty, nawet z bardzo błahych powodów oraz ogólna kłótliwość. Jeśli te cechy idą w parze z przynajmniej z dwoma spośród wyżej wymienionych, można już mówić o osobowości chwiejnej emocjonalnie typu impulsywnego.

Z kolei podtyp borderline występuje, jeśli u danej osoby wystąpią przynajmniej trzy cechy spośród wymienionych:

• Ciągłe poczucie wewnętrznej pustki

• Brak precyzyjnych preferencji (także seksualnych) oraz celów

• Próby uniknięcia porzucenia za wszelką cenę

• Skłonność do samookaleczenia

• Działania lub groźby samobójcze

• Wysokie zaangażowanie w niestabilne i bardzo intensywne związki prowadzące do częstych i poważnych kryzysów emocjonalnych

W przypadku posiłkowania się amerykańską klasyfikacją DSM-IV nie ma podziału na podtypy. Tutaj zaburzenie typu borderline definiuje się poprzez ogólną niestabilność – tak na tle emocjonalnym czy przy postrzeganiu własnej osoby, jak i w kontaktach międzyludzkich. Niestabilność ta połączona jest z dużą wybuchowością. W tym ujęciu żeby mówić o zaburzeniu typu borderline muszą pojawić się przynajmniej pięć cech spośród wymienionych:

• Ciągłe uczucie wewnętrznej pustki

• Zaburzenia tożsamości

• Zaburzenia poczucia własnej wartości

• Samookaleczenia

• Groźby samobójcze

• Podejmowanie prób samobójczych

• Krańcowo idealizowane bądź dewaluowane związki

• Silne uczucie gniewu nieadekwatne do sytuacji

• Niekontrolowane wybuchy gniewu

• Impulsywność w zakresie co najmniej dwóch strefach, które może powodować zagrożenie zdrowia i życia – napadowe objadanie się, zażywanie substancji psychoaktywnych, ryzykowne kontakty seksualne, impulsywne wydawanie pieniędzy

• Bardzo intensywne i jednocześnie niestałe związki

• Objawy dysocjacyjne

• Myśli o charakterze paranoidalnym – wyraźne, choć przemijające

W diagnostyce zaburzeń borderline korzysta się również ze specjalnie skonstruowanego dla oceny zaburzeń osobowości wywiadu klinicznego. Rozmowa z osobą z podejrzeniem zaburzeń osobowości typu borderline na podstawie pytań ułożonych dla tego wywiadu klinicznego jest bardzo pomocnym w diagnozie narzędziem.

Mimo tego diagnostyka zaburzeń typu borderline jest bardzo trudna. Część symptomów jest bowiem bardzo podobna do innych zaburzeń klinicznych, dlatego borderline bywa niezauważony, a objawy są przypisywane innym problemom i zaburzeniom.

Nie pomaga w tym przypadku też nastawienie osób z borderline. Jak większość osób z zaburzeniami osobowości uważają one swoje zachowania i różnorodne symptomy za mające charakter czysto syntoniczny. Oznacza to, że nie uważają, że ich zachowanie ma podłoże w zaburzeniach, tylko w zdrowym pragnieniu nawiązywania bliskich kontaktów i budowania relacji z innymi ludźmi oraz lepszego ich rozumienia. To wcale nie pomaga tak w diagnostyce, jak i w późniejszym procesie terapii.

U kogo najczęściej diagnozuje się borderline

Szacuje się, że osobowość borderline to problem, który dotyka jednego lub dwóch procent społeczeństwa. Najczęściej diagnozowana jest u młodych dorosłych. Choć należy tu podkreślić, że nie istnieje pełna zgoda badaczy, co do częstotliwości występowania zaburzenia. Część badaczy jest skłonna przychylić się ku tezie, że zaburzenia borderline dotykają od około 0,2 do 2,8 procent populacji ogólnej. Inni uważają, że wskaźnik ten wynosi około 0,7 do 1,8 procenta uwzględniając społeczeństwo amerykańskie oraz europejskie. Żeby porównać skalę problemu warto wspomnieć, że schizofrenia dotyka około 1 procent społeczności.

Dość interesująco wypadają dane zebrane pośród pacjentów leczonych psychiatrycznie w szpitalach. Tam odsetek osób dotkniętych zaburzeniami borderline sięga od około piętnastu do dwudziestu pięciu procent. Zaburzenia borderline stanowią też połowę diagnozowanych u ludzi zaburzeń osobowości.

Szacunkowe badania świadczą też o tym, że od około trzech do nawet dziesięciu procent osób z zaburzeniami typu borderline podejmuje skuteczną próbę samobójczą.

A jak wygląda to zaburzenie w kontekście płci? Tutaj wyniki również nie są jednoznaczne. Niegdyś wskazywano, że kobiety cierpią na nie częściej niż mężczyźni. Uważano wręcz, że przeszło siedemdziesiąt pięć procent chorych to kobiety. Obecnie badacze nie są już tak pewni tej tezy. Przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych badania epidemiologiczne wskazują, że zaburzenie występuje na przestrzeni całego życia na poziomie 5,9 procent, a częstotliwość jego występowania wśród kobiet i mężczyzn jest mniej więcej na równym poziomie.

Badacze wskazują też na różnorodność występowania dodatkowych zaburzeń wśród osób z zaburzeniem osobowości borderline. Zgodnie z przeprowadzonymi w tym aspekcie badaniami część naukowców jest zdania, że u mężczyzn częściej występuje problem z sięganiem po różnorodne środki psychoaktywne, a także częściej zaobserwować można cechy osobowości antyspołecznej. W przypadku kobiet natomiast częstsze są zaburzenia odżywiania. Z kolei zaburzenia lękowe występują z mniej więcej równą częstotliwością wśród kobiet i mężczyzn.

Jak postępować z osobami z osobowością borderline

Wcale nie jest łatwo żyć z osobą, która ma osobowość borderline. Nie znaczy jednak, że to zupełnie niemożliwe. Najważniejsze jest postawienie granic. Jasnych, nieprzekraczalnych granic. Warto też orientować się w zaburzeniu i problemach, które powoduje. To sprawia, że zachowanie chorego czy jego pretensje nie są przez drugą stronę odbierane jako słuszne czy zawinione, co pozwala na uniknięcie wpadnięcia w poczucie winy czy wstydu.

Związek z osobą z borderline może być udany i szczęśliwy, jednak żeby tak było, należy wprowadzić konkretne zasady. Należą do nich między innymi:

• Trzeba namawiać do terapii, ale nie wolno zmuszać. Osoba z zaburzeniami sama musi dojrzeć do tej decyzji i podjąć najlepszą dla siebie decyzję. Tylko terapia podjęta z własnej woli może przynieść bardzo satysfakcjonujące efekty i pomóc stworzyć związek stabilny i mocny

• Nauka odpowiedniej komunikacji

• Unikanie konfliktów

• Rozmowy prowadzone w tonie empatycznym, ale stanowczym

• Unikanie konfliktów

• Nie można przejmować sposobu myślenia osoby zaburzonej

• Trzeba unikać wpadania w schematy współuzależnienia

Bardzo ważnym czynnikiem, który pozwoli stworzyć zdrową i stabilną relację z osobą zaburzoną jest psychoedukacja. Zrozumienie jak najwięcej o charakterze zaburzenia borderline pozwoli lepiej zrozumieć drugą osobę. Dlatego warto zdobywać wiedzę na ten temat. Pamiętaj, by czerpać ją od profesjonalistów i sprawdzonych źródeł, by uniknąć niesprawdzonych, sprzecznych informacji. Nie bój się zadawać pytań lekarzom czy terapeutom – oni rozwieją Twoje wszelkie wątpliwości.

Inną istotną kwestią jest zrozumienie drugiej strony. Osoba z zaburzeniem borderline może zachowywać się bardzo specyficzne, ale ważne jest zrozumienie jej intencji. Jej poczynania nie są nastawione na to, by krzywdzić drugą stronę – partnera bądź partnerkę lub przyjaciół. Ona działa w określony sposób sterowana przez swoje zaburzenie. A to zaburzenie sprawia, że bardzo cierpi i boi się odrzucenia, przez co może podejmować różne, nierzadko krzywdzące dla siebie i innych, działania, by spróbować tego uniknąć. Groźba porzucenia nie musi być nawet realna – dla osoby zaburzonej nie ma to żadnego znaczenia.

Osobowość borderline – leczenie

Należy przede wszystkim podkreślić, że osobowość borderline to nie jest choroba, tylko zaburzenie. To dwie zupełnie inne kwestie. Jednak nie znaczy to też, że nie sposób pomóc osobie z osobowością borderline i jest ona skazana na życie w cieniu własnych zaburzeń.

W tym przypadku proces terapii jest jednak złożony. Najważniejsza jest psychoterapia, jednak jako pomocnicza stosowana jest też farmakoterapia. Może dojść też do potrzeby hospitalizacji, jeśli osoba zaburzona stanowi zagrożenie dla siebie – na przykład poprzez podejmowanie kolejnych prób samobójczych lub wykazywanie autoagresji i okaleczanie się.

W przypadku psychoterapii w lżejszych, mniej nasilonych, przypadkach stosowana jest terapia poznawczo-behawioralna. Osoby z borderline bardzo często widzą świat w czerni i bieli. Nie dostrzegają różnego rodzaju niuansów czy aspektów, które wpływają na złożoność świata. Taka terapia ma na celu ukazanie im ich i naukę ich dostrzegania. Osoba z borderline uczy się też, że jej zachowanie, myśli czy określone cechy są wynikiem zaburzenia. A ta świadomość pozwala jej nad sobą pracować i zmieniać nastawienie na zdrowsze.

W przypadku osób z borderline z powodzeniem stosuje się też inny rodzaj psychoterapii. Chodzi o rozwijaną już od lat 90. XX wieku i przeznaczoną właśnie specjalnie dla osób z zaburzeniem borderline terapię opartą na mentalizacji.

Mentalizacja to specyficzny proces. Podczas niego innym osobom przypisywane są stany mentalne. Doprowadza to do sytuacji, w której osoba z borderline uczy się tworzyć lepsze, zdrowsze i mocniejsze związki z innymi ludźmi i zaczyna lepiej ich rozumieć.

Mentalizacja uczy rozpoznawania stanów emocjonalnych innych osób, a także zrozumienia, że inne osoby też działają pod wpływem emocji, które stoją za ich słowami czy czynami.

W przypadku osób z tym zaburzeniem stosowana jest też terapia skoncentrowana na przeniesieniu. Zgodnie z jej założeniami pacjent podczas terapii odtwarza ten sposób funkcjonowania, który przeważa w jego codzienności. W ten sposób nie tylko poszerza swoją świadomość, ale też integruje swój świat wewnętrzny, co pozwala mu na lepsze funkcjonowanie i zrozumienie nie tylko innych, ale też siebie samego.

Wykorzystywana bywa też terapia schematów. Czerpie ona dużo z nurtu terapii poznawczo-behawioralnej i ma podejście integracyjne. Pacjent może skupić się na traumatycznych przeżyciach z przeszłości, jak i na swojej codzienności.

Farmakoterapia stosowana jest w przypadku pacjentów, u których stwierdzono epizody maniakalne, psychotyczne, depresyjne czy nerwicowe. W takich sytuacjach podawane bywają leki przeciwpsychotyczne, stabilizujące nastrój i przeciwdepresyjne.

Pamiętaj, że farmakoterapia jest w stanie tylko wyciszyć część objawów i usprawnić funkcjonowanie, ale w żaden sposób nie zastąpi psychoterapii.

Borderline – jakie są rokowania

Borderline to zaburzenie, które nie odejdzie całkowicie. Zawsze trzeba będzie się z nim liczyć i mieć je na uwadze. Jednak jeśli osoba z borderline podda się terapii i będzie pracować nad sobą nie tylko podczas jej trwania, ale też w codziennym życiu, ma spore szanse na to, że uda jej się wieść spokojne, szczęśliwe życie, otoczona przyjaciółmi i rodziną.

Borderline jest zaburzeniem problematycznym, ale nie należy go traktować jak wyroku. Trzeba jednak zdawać sobie sprawę, że zmiany to proces żmudny i długotrwały. Efekty nie pojawią się natychmiast. Psychoterapia w takim przypadku to proces bardzo długotrwały, który może trwać latami.

Nadal jednak nie warto z niej rezygnować. Zmiany będą pojawiać się powoli, ale jednak z czasem będą stawać się coraz bardziej zauważalne. Najważniejsza jest odpowiednia motywacja osoby zaburzonej, a także jej odpowiednie nastawienie. Dlatego osobę z borderline należy wspierać w jej terapii i motywować do działania. Ważne jest też nawiązanie odpowiedniej więzi między daną osobą a terapeutą. Tylko więź oparta na zaufaniu i poczuciu bezpieczeństwa pozwoli przynieść najlepsze efekty.

Jeśli lekarz psychiatra z kolei zadecyduje że konieczne jest również przyjmowanie leków, nie warto lekceważyć tych zaleceń – farmakoterapia pozwoli wyciszyć najbardziej natężone objawy, co też może pozwolić poprawić funkcjonowanie.

Kluczem do osiągnięcia sukcesu jest tutaj współpraca ze specjalistami i ciągła, wytężona praca nad sobą. Także osoby z otoczenia kogoś z zaburzeniami borderline mogą pomóc. Psychoedukacja jest bardzo ważna, by zrozumieć istotę tego typu zaburzenia.