Nieśmiałe dziecko – jak mu pomóc?

Czym jest nieśmiałość?

Nieśmiałość definiowana jest jako zahamowanie i skrępowanie w kontaktach międzyludzkich. Na tyle duże, że utrudnia bądź też całkowicie uniemożliwia człowiekowi dążenia do osiągnięcia własnych celów. Psychiatrzy, psychoterapeuci i psychologowie, którzy na co dzień w toku swojej pracy spotykają się i pracują z osobami nieśmiałymi określają nieśmiałość jednak w sposób bardziej zwięzły. Jako trudności w kontaktach z innymi ludźmi.

Warto tutaj podkreślić, że nieśmiałość nie jest tożsama z fobią społeczną – fobia społeczna to zaburzenie z grupy zaburzeń lękowych. Sprawia, że człowiek wycofuje się z kontaktów międzyludzkich, a strach u niego wzbudza nawet nie tyle sama określona sytuacja społeczna, co nawet sam fakt wyobrażenia sobie, że można byłoby wziąć udział w jakiejś interakcji społecznej – nawet jeśli tylko przez telefon.

Osoby nieśmiałe chcą się kontaktować z innymi ludźmi, jednak ich wewnętrzna nieśmiałość ich blokuje. Nieśmiałość może przejawiać się w różnych sferach i w zależności od swojego natężenia mniej lub bardziej utrudniać życie i zwykłe społeczne interakcje.

Nieśmiałość – wrodzona czy nabyta?

Jeśli sam jesteś osobą nieśmiałą, istnieje szansa, że Twoje dziecko też będzie nieśmiałe. Jednak czy to kwestia nabyta czy może wrodzona i dziedziczna? Obie te odpowiedzi są poprawne! Dziecko może nabawić się nieśmiałości, ale też nieśmiałość może być cechą, którą przejawia już od bardzo wczesnego, niemowlęcego, etapu życia.

Badania naukowe wykazały bowiem, że już nawet dwumiesięczne dzieci mogą wykazywać cechy świadczące o nieśmiałości. Zgodnie z tymi badaniami około dwadzieścia procent niemowlaków w nowym otoczenia zachowuje czujność, jest bardziej ciche i nieswoje. Co ciekawe, również około dwadzieścia procent niemowlaków zawsze jest spontaniczne, towarzyskie i beztroskie, nawet w sytuacjach dla nich zupełnie nowych i obcych.

W dodatku w badaniach wykazano, że u dzieci, które w wieku niemowlęcym miały cechy świadczące o nieśmiałości lub towarzyskości, osiem lat później nadal prezentowało przypisane im wtedy cechy charakteru – zgodność ta była na podstawie siedemdziesięciu procent wszystkich badanych.

Oznacza to, że faktycznie, nieśmiałość może być cechą genetyczną i wrodzoną. Nie znaczy to jednak, że dziecko nie może nieśmiałości nabyć. Dziecko wychowywane przez nieśmiałych rodziców ma sporą szansę nabawić się nieśmiałości – w końcu dzieci uczą się poprzez obserwację i czerpanie wzorców z otoczenia. Na wykształcenie się nieśmiałości mogą wpłynąć też konkretne, trudne wydarzenia z życia dziecka – rozwód rodziców lub śmierć rodzica, przeprowadzka i zmiana swojego otoczenia życiowego, zmiana szkoły i wiele innych.

Objawy nieśmiałości

Nieśmiałość może wpływać na wszystkie sfery funkcjonowania człowieka lub tylko na niektóre z nich. Cechy te są na tyle charakterystyczne, że łatwo rozpoznać w tłumie osobę nieśmiałą i wycofaną. Jak objawia się nieśmiałość?

• Poprzez objawy fizjologiczne – osoba nieśmiała, która bierze udział w jakiejś sytuacji towarzyskiej może być blada, zaczerwieniona, jej ręce mogą się trząść. Trząść się może również głos, może pojawić się jąkanie. Może cierpieć też z powodu nudności, bólu głowy czy brzucha lub zawrotów głowy

• Poprzez zachowanie – osoba nieśmiała może unikać kontaktu wzrokowego i nie pokazywać zachowań, które ułatwiają kontakty z innymi – jej ciało nie będzie rozluźnione, nie będzie się też uśmiechać lub uśmiech ten będzie bardzo nerwowy i wymuszony. Może też mówić bardzo cicho lub w ogóle się nie odzywać i tylko zbyt często i zbyt nerwowo przytakiwać rozmówcy.

To wszystko można zobaczyć już na pierwszy rzut oka, dlatego łatwo wypatrzyć nieśmiałą osobę w towarzystwie. Jednak to jeszcze nie wszystko. Nieśmiałość może oddziaływać nie tylko na zachowanie czy dawać objawy fizjologiczne. Nieśmiałość może też dotknąć sfery emocjonalnej i umysłowej. Z czym muszą zmagać się osoby nieśmiałe?

• Negatywne myśli

• Negatywne postrzeganie samego siebie

• Poczucie wstydu

• Obniżona samoocena

• Problemy z wymyśleniem, co mówić w towarzystwie innych ludzi

• Problemy ze zwróceniem na siebie uwagi innych

Takie osoby często odczuwają też zwiększone napięcie, stres i smutek. Mogą też być coraz bardziej sfrustrowane – frustruje ich bowiem własna nieśmiałość. Dzieci mają tak samo. Nieśmiałe dziecko chciałoby bawić się z innymi dziećmi i poznawać rówieśników, chciałoby zgłaszać się na lekcjach, jeśli zna odpowiedź i po prostu uczestniczyć w życiu towarzyskim. Jednak nieśmiałość sprawia, że czuje przed tym wewnętrzną blokadę i nie jest w stanie się przemóc.

Czy nieśmiałość jest zła?

Warto zdawać sobie sprawę z tego, że nieśmiałość nie jest chorobą, nie jest też zaburzeniem psychicznym. Nie istnieją „lekarstwa na nieśmiałość” i nie ma magicznego sposobu na to, by sobie z nią poradzić. To po prostu cecha charakteru. Jako taka nie jest zła – o ile nie utrudnia życia w stopniu znacznym i pozwala człowiekowi się rozwijać i osiągać zamierzone przez niego cele. Twoje nieśmiałe dziecko też może być szczęśliwe.

Jednak prawdą jest też, że nieśmiali mają w życiu gorzej od osób śmiałych i towarzyskich. Nieśmiałość jest czymś, co Twoje dziecko może bardzo mocno stresować i frustrować. Może zacząć czuć się gorsze od innych. A jeśli będzie się czuć gorsze, może być zacząć tak postrzegane. Jeśli nie będzie chciało brać udziału w zabawach z rówieśnikami, bo jest właśnie nieśmiałe i nieśmiałość je blokuje, nie pozwalając się bawić – prędzej czy później dzieci zaczną być z tych zabaw wykluczane. Inne dzieci nie będą ich zapraszać, bo będą przekonane, że dziecko i tak im odmówi. To może sprawić, że smutek, żal i frustracja dziecka będzie się tylko pogłębiać, a samoocena będzie coraz niższa.

Problematyczne jest też postrzeganie osób nieśmiałych przez innych. Ludzie mają w końcu pewne tendencje do generalizacji i etykietowania innych. A osoby nieśmiałe na tle osób śmiałych i towarzyskich mogą uchodzić za nudne, dziwne, mało inteligentne, pozbawione poczucia humoru czy wręcz aroganckie i zarozumiałe.

Osobom nieśmiałym trudniej jest nawiązywać relacje z innymi ludźmi i zdobywać przyjaciół. Nie potrafią wykorzystywać okazji i często są wykluczane – dziecko będzie wykluczane z zabaw czy przyjęć urodzinowych kolegów. Z tą nieśmiałością może dorastać i coraz więcej okazji będzie mu przemykać koło nosa.

Nie obwiniaj dziecka za to, że jest nieśmiałe. Nie porównuj do innych osób, nie mów, że wolałbyś, by zachowywało się jak brat, siostra czy kolega. To tylko pogorszy sprawę i Twoje dziecko będzie jeszcze bardziej wycofane i będzie myśleć o sobie coraz gorzej.

Nieśmiałość to jego cecha charakteru, ale nad każdą cechą można pracować. Nie wymagaj od dziecka, że się zmieni z dnia na dzień. Pomóż mu w tej zmianie. Małymi krokami możesz osiągnąć naprawdę wiele.

Czy nieśmiałość idzie w parze z introwertyzmem?

Niekiedy osoby nieśmiałe postrzegane są za introwertyczne i na odwrót. Zupełnie tak, jakby nieśmiałość i introwertyczność tworzyły nierozerwalną parę. Jednak wcale tak nie jest. Introwertycy to ludzie, którzy lubią być samemu. Czerpią energię z rozrywek w samotności. Twoje introwertyczne dziecko może lubić czytać książki lub komiksy, malować, rysować, kolorować czy układać klocki. Nie czują potrzeby bycia duszą towarzystwa i otaczania się mnóstwem znajomych. Jednak to wcale nie znaczy, że muszą bać się ludzi. Mogą mieć swoje oddane grono przyjaciół, mogą doskonale radzić sobie w pracy i nie mieć żadnych problemów z załatwianiem własnych spraw, zdobywaniem określonych przez siebie celów czy z asertywnością.

Osoba nieśmiała wcale nie musi być introwertykiem, tak jak introwertyk nie musi być nieśmiały. Osoba nieśmiała może cierpieć w samotności. Twoje nieśmiałe dziecko może chcieć mieć przyjaciół, być częścią grupy i błyszczeć w towarzystwie – tylko nieśmiałość im na to nie pozwala. Ekstrawertyk też może być nieśmiały.

Jak pomóc nieśmiałemu dziecku?

Przede wszystkim nie traktuj nieśmiałości jako czegoś, co określa dziecko i jest jego jedyną cechą. Twoje nieśmiałe dziecko może być w końcu niezwykle kreatywne, pomysłowe, wrażliwe, empatyczne czy artystycznie nastawione. Może mieć całe mnóstwo cech, pozytywnych cech, które warto podkreślać. W ten sposób dziecko też nie będzie się postrzegać wyłącznie jako nieśmiałe i popracujesz nad jego samooceną.

Obserwuj też dziecko. Wtedy przekonasz się, czy jest nieśmiałe we wszystkich dziedzinach życia czy tylko w niektórych – na przykład nie ma problemu w rozmowie z rówieśnikami, ale wykonywanie telefonów do innych czy publiczne jedzenie to coś, co je przerasta. W ten sposób poznasz obszar działań, nad którymi warto popracować. Co jeszcze możesz zrobić?

• Ćwicz w domu umiejętności społeczne – nikt nie rodzi się z perfekcyjnie opanowanymi umiejętnościami społecznymi. Jednak wszystkiego można się nauczyć. Niektórym przychodzi to naturalnie i o wiele łatwiej, nieśmiałe dziecko może mieć z tym sporo problemów. Ćwicz z nim sytuacje, które napawają go lękiem – rozpoczynanie rozmowy, witanie się, rozmowy telefoniczne, patrzenie w oczy, rozmowy z dorosłymi i innymi dziećmi. Zachęcaj też do tego, by zawsze pierwsze mówiło dzień dobry, by prawiło innym komplementy, pomagało innym i było przyjazne dla ludzi. Im wcześniej wdrożysz te zasady, tym bardziej takie zachowania będą dla dziecka czymś naturalnym i pomogą zwalczyć nieśmiałość.

• Zachęcaj do zmian – zachęcaj, ale nie zmuszaj. Nie wrzucaj dziecka od razu na głęboką wodę. Jeśli jest zbyt nieśmiałe, by porozmawiać z innymi dziećmi czy dorosłymi, nie wysyłaj go na dwutygodniowy obóz w nadziei, że samo upora się z nieśmiałością w tak trudnych dla niego warunkach. Zachęcaj do zmian i stawiaj przed dzieckiem małe, osiągalne cele.

• Pomóż dziecku opanować emocje – naucz dziecka tego, że emocje są naturalne i nie ma tych złych. Naucz go, że może wyrażać smutek czy gniew i jak robić to w zdrowy dla siebie sposób. Im bardziej będzie rozumiało i akceptowało swoje emocje, tym bardziej nauczy się panować nad sobą w sytuacjach stresowych i takich, w których nieśmiałość mocno daje się we znaki.

• Pomóż dziecku odkryć i rozwijać talenty – to też niezwykle istotne. Pokaż dziecku, że jest wyjątkowe i ma talent, który może realizować, a nieśmiałość nie jest tu żadną przeszkodą.

Pamiętaj, żeby nie wyśmiewać dziecka, nie ośmieszać go i publicznie krytykować. Nieśmiałe dzieci myślą o sobie bardzo krytycznie, a to tylko pogorszy sprawę. Pokazuj im za to, że porażka jest czymś zupełnie normalnym i nie należy się załamywać, gdy coś nie wyjdzie. Ucz go też szacunku i tolerancji do innych ludzi. Wskazuj, że każdy jest inny, nie wszystkim wszystko wychodzi od razu, ale nie ma w tym nic złego.

Jeśli nieśmiałość dziecka jest tak poważna, że paraliżuje je w najprostszych sytuacjach społecznych i nie pozwala cieszyć się życiem, nie wahaj się poszukać pomocy. Zabierz dziecko do psychologa dziecięcego, rozważ wzięcie udziału w terapii. Można także skorzystać z warsztatów TUS ( Trening Umiejętności Społecznych ). Pomóż dziecku uporać się z problemem, z którym sobie nie radzi i zawalcz o jego lepsze życie w przyszłości.