Style wychowania i ich wpływ na dziecko

Style wychowania

Postawy rodzicielskie i stosowane w obrębach danych rodzin style wychowania od dawna pozostają w sferze zainteresowań rozmaitych badaczy – pedagogów, psychologów, a także lekarzy psychiatrów. Styl wychowania ma bowiem ogromny wpływ na dzieci – kształtuje postawy i system wartości.

Nie zawsze styl wychowania jest pozytywny, zdarzają się postawy negatywne. Te również są w stanie kształtować młodego człowieka i w sposób negatywny oddziaływać na całe życie człowieka.

Stylem wychowania nazywa się specyficzny dla danej rodziny zespół zasad, metod i technik, które są stosowane przez wszystkich członków rodziny. Każda rodzina może mieć swoje własne, typowe dla siebie metody działania czy techniki wychowawcze z mniejszym lub większym sukcesem stosowane w procesie wychowania dzieci.

Ze stylami wychowania w sposób nierozerwalny łączą się postawy rodzicielskie. Style wychowania jako takie są z reguły niezmienne w obrębie procesu wychowawczego, który zachodzi w danej rodzinie. Postawy rodzicielskie jednak zmieniają się i ewoluują z biegiem czasu. Pierwsze postawy rodzicielskie kształtują się jeszcze zanim dziecko przyjdzie na świat. Postawy rodzicielskie mogą być pozytywne lub negatywne. Do pozytywnych zalicza się:

• Współdziałanie z dzieckiem – dziecko uczestniczy we wszystkich sferach życia rodzinnego. Rodzina liczy się z jego zdaniem i poglądami, a dziecko może je wyrażać. Bierze udział na równych zasadach w wymianie poglądów czy rodzinnych dyskusjach. W takim przypadku dziecko jest ufne w stosunku do rodziców i traktuje ich jako swoich przyjaciół i powierników. W dorosłym życiu nie ma problemu z podejmowaniem samodzielnych decyzji, jest w stanie też współpracować z innymi ludźmi.

• Uznanie praw dziecka – rodzice nie lekceważą i nie bagatelizują problemów dziecka. Sugerują i zachęcają, ale nie przesadzają z rygorem i dyscypliną. Zdarza im się stosować kary, ale szanują indywidualność dziecka i jego prawo do prywatności. Dziecko rośnie w przekonaniu, że jego zdanie ma znaczenie, czuje się też pełnoprawnym członkiem rodziny.

• Akceptacja – w tym przypadku rodzice w pełni akceptują dziecko. Wszystkie jego wady i zalety. Kochają je w sposób bezwarunkowy. Często chwalą, a gdy zdarza im się ganić, to nigdy nie potępiają osoby dziecka, ale zwracają uwagę na niewłaściwość konkretnych zachowań i podejmowanych przez dziecko akcji. Dziecko wzrasta w poczuciu miłości i bezpieczeństwa.

• Rozumna swoboda – rodzice pozwalają dziecku spełniać jego naturalne potrzeby samodzielności i niezależności już w okresie wczesnego dzieciństwa. Z biegiem czasu nadal pozwalają dziecku na aktywność i samodzielność, jednak znają jego zainteresowania, przyjaciół czy wiedzą, jakie dziecko ma hobby. Dyskretnie doradzają i kierują dzieckiem, które ma zachowaną swobodę czynów w obrębie zdrowego rozsądku.

Pozytywne postawy rodzicielskie są tymi najbardziej pożądanymi, jednak czasami bardzo trudno je wypracować. Niestety, istnieją też postawy negatywne, które też oddziałują na dziecko, ale w niewłaściwy sposób. Negatywna to postawa:

• Unikająca – rodzice ograniczają kontakt z dzieckiem do absolutnego minimum. Są obojętni względem jego potrzeb, nie interesują się problemami. Dziecko nie uczestniczy w życiu rodziny, a rodzice nie biorą pod uwagę jego chęci czy zdania. Dają mu też pewną swobodę decydowania o sobie – nie interesują się tym, co robi. Jednocześnie, jeśli popełni błąd, jest za to karane i ponoszą za to odpowiedzialność. Dziecko nie ma poczucia bezpieczeństwa, jest nieufne i często może popadać w konflikty – również w szkole, gdzie będzie odreagowywać problemy w domu.

• Nadmiernie wymagająca – dziecko absolutnie nie jest w stanie spełnić wyśrubowanych oczekiwań rodziców. Te wymagania często są wręcz nieadekwatne do wieku dziecka. Nawet jeśli dziecku raz uda się im sprostać, poprzeczka z biegiem czasu jest coraz wyżej. Tacy rodzice nigdy tak naprawdę nie są zadowoleni z osiągnięć dziecka, zawsze uważają, że mogło coś zrobić lepiej i postarać się bardziej. W takich przypadkach dziecko często buntuje się przeciwko rodzicom, może dojść nawet do ucieczek z domu. Dziecko może mieć obniżoną samoocenę, nie wierzyć we własne możliwości. Może też wypracować w sobie skrajny

• Odtrącająca – w tym przypadku rodzice po prostu nie lubią dziecka. Nie czerpią przyjemności ze spędzania z nim czasu, nadmiernie krytykują i surowo karzą. Mogą też żywić w stosunku do dziecka urazę, bo nie spełnia ich oczekiwań. Te oczekiwania nierzadko mogą być wręcz niemożliwe do spełnienia. To budzi w dziecku bunt i agresję. Może skutkować wykształceniem postaw aspołecznych, pojawić się depresja czy zachowania nerwicowe.

• Nadmiernie chroniąca – w tym przypadku rodzice chronią dziecko aż za bardzo. Usuwają każdą przeszkodę, nie pozwalają dziecku podejmować samodzielnych aktywności czy decyzji, wyręczają na każdym kroku. Dziecko nie doświadcza żadnych trudności i nie musi wykonywać żadnego wysiłku, by poradzić sobie z przeciwnościami, wszystko robią rodzice. Takie dziecko jest osobą bierną i niesamodzielną. Kimś, kto jest całkowicie uzależniony od osób trzecich – rodziców czy – na późniejszym etapie życia – od partnera. Mogą też wyrosnąć na osoby skrajnie egoistyczne, samolubne i zarozumiałe, przekonane o swojej wyższości nad innymi.

Wszystkie te postawy – zarówno pozytywne, jak i negatywne – wpływają na dziecko w każdym aspekcie jego rozwoju. Oddziałują na sferę emocjonalną, intelektualną czy odpowiadają za odpowiedni poziom motywacji u dziecka – lub za brak motywacji w przypadku postaw negatywnych.

Style wychowania w rodzinie

Style wychowania w rodzinie to coś bardzo indywidualnego i coś, co zależy od zasad, metod i technik stosowanych w konkretnej rodzinie. Jest to jednak obszar zainteresowań wielu badaczy, dlatego istnieją obszerne prace na ten temat. Nazewnictwo różnych stylów może się różnić w zależności od zastosowanych kryteriów podziału. Wielu badaczy zgadza się jednak, że można wyróżnić style wychowania:

• Liberalny – w tym przypadku dziecko ma całkowitą swobodę i może robić to, na co tylko ma ochotę. Pozwala mu się na wszystko i nie ma żadnych granic, których nie mogłoby naruszyć. Taki styl wychowania może wynikać z dwojakich pobudek. Może być spowodowany nadmierną miłością do dziecka i niemożnością zabronienia mu czegokolwiek. Może też, z drugiej strony, wynikać z faktu, że rodzice w ogóle nie interesują się dzieckiem i jego los jest im zupełnie obojętny. Tak wychowywane dziecko może mieć problemy z dostosowaniem się do innych grup, poza rodzinie. Nie będzie potrafiło podporządkować się nikomu, kto będzie chciał od nich posłuszeństwa.

• Demokratyczny – ten styl opiera się na poszanowaniu praw wszystkich członków rodziny – zarówno dorosłych, jak i dzieci. Dziecko działa nie ze strachu przed karą, tylko stara się postępować zgodnie z wzorcem wskazanym mu przez rodziców jako ten akceptowalny. Rodzice i dzieci ufają sobie w pełni i kochają się bezgranicznie. W granicach szeroko pojętego zdrowego rozsądku dzieci mogą podejmować samodzielnie decyzje i przejawiać samodzielne aktywności. Mają prawo do uczestniczenia we wszystkich rodzinnych dyskusjach i naradach. Ich głos jest liczy, a to, co mają do powiedzenia ma znaczenie. Dziecko dorasta w poczuciu bezpieczeństwa i w przekonaniu, że ich zdanie ma znaczenie. W dorosłym życiu podchodzą do innych z szacunkiem i poszanowaniem ich granic.

• Okazjonalny – w tym przypadku rodzice nie wychowują dziecka ciągle, tylko od przypadku do przypadku. Mogą czuć zryw wychowawczy w konkretnych przypadkach – na przykład, gdy dziecko jest zagrożone z jakiegoś przedmiotu lub – wręcz przeciwnie – gdy osiągnęło ogromny sukces, którym można się pochwalić. Jednak po tej chwili wszystko wraca do normy i rodzice raczej nie interesują się dzieckiem. Do następnego razu, gdy znowu rodzice poczują motywację do zajmowania się dzieckiem.

• Niekonsekwentny – w tym przypadku rodzice nie mają wypracowanego określonego stylu działania. Nie mają wypracowanych też konkretnych metod postępowania. Działają pod wpływem chwili i własnych emocji. Czasami surowo karzą za coś, na co następnym razem nie zwracają najmniejszej uwagi. Jeśli zdarzy się raz przeoczyć czy celowo zignorować złe zachowanie dziecka, nie znaczy to jeszcze, że stosujesz niekonsekwentny styl wychowania. Jeśli jednak takie zachowanie to norma – jest to spory problem. Takie dziecko nie wzrasta w poczuciu bezpieczeństwa i jest zdezorientowane. Nie wie, kiedy i za co może spotkać je kara.

• Autokratyczny – całkowite przeciwieństwo stylu liberalnego. W tym przypadku rodzice są przekonani o tym, że w wychowaniu dzieci muszą kierować się nakazami, zakazami i przymusem. Dziecko nie ma prawa do dyskusji, musi robić to, co chcą rodzice. Rodzice nie argumentują swoich decyzji inaczej niż „bo ja tak mówię”, a dziecko musi działać ze strachu przed karą. Rodzice na ogół kochają swoje dzieci, ale nie chcą lub nie potrafią tego okazywać. Emocje, okazywanie uczuć, może być przez nich uważane za słabość. Między rodzicami a dziećmi występuje bardzo duży dystans.

Styl wychowania oddziałuje na całe życie człowieka, dlatego to, w jaki sposób jest wychowywane dziecko, ma ogromne znaczenie. Rodzice powinni starać się wychowywać dziecko w stylu demokratycznym, bo ten styl uważany jest za najzdrowszy, który daje dziecku największą szansę na szczęście.

Style wychowania w szkole

Rodzina to podstawowa komórka społeczna i pierwsza, w której dziecko wzrasta. Jednak z biegiem czasu wychodzi też poza obręb rodziny, by zacząć edukację szkolną i zacząć spotykać inne osoby na swojej drodze. W szkole dziecko spędza naprawdę sporo czasu, więc ma ona wpływ na jego życie i postrzeganie rzeczywistości. Style wychowania w szkole zmieniały się na przestrzeni wieków i podejścia do właściwego kształcenia dzieci.

Style wychowania w szkole określają sposób w jaki nauczyciele, wychowawcy i pracownicy placówek edukacyjnych wpływają na swoich wychowanków. W przypadku szkoły najczęściej mówi się o dwóch stylach wychowania:

• Autokratyczny – czyli tradycyjnie taki, z którym kojarzona jest szkoła. Cele edukacyjne ustalane są odgórnie, a szkoła opiera się na puli wspólnych, tradycyjnych wartości. W tym stylu dominuje przymus. Opiera się on na autorytecie wychowawcy czy nauczyciela, a każde ich słowo jest obowiązującym prawem. W takim stylu uczeń przyjmuje wiedzę i uznaje wyższą pozycję nauczyciela.

• Liberalny – w jego myśl nie istnieją żadne wspólne, odgórne wartości, do których można by się odwoływać. Styl opiera się na tolerancji, wolności i braku przymusu. Tutaj pojawia się pojęcie relatywizmu. Styl liberalny zakłada, że wartości mają charakter relatywny, a ich odbiór zależy od puli doświadczeń życiowych czy przekonań danego człowieka.

Współczesna, tradycyjna szkoła nadal opiera się na autokratycznym stylu wychowania, gdzie w centrum wszelkich działań edukacyjnych znajduje się nauczyciel, jako najważniejsza osoba w procesie przekazywania wiedzy. Styl liberalny natomiast funkcjonuje w szkołach opartych o nowoczesne metody i wartości. Zakłada, że w centrum działań edukacyjnych znajduje się dziecko – jako podmiot, który samodzielnie zdobywa wiedzę i podejmuje własne aktywności, pod pieczą nauczyciela.