Żałoba – jak przeżywamy stratę bliskiej osoby

Czym jest żałoba?

Żałoba to naturalna konsekwencja straty. Odejście bliskiej osoby bywa naprawdę ciężkim, wręcz szokującym doświadczeniem. Nie każdy ma szansę przygotować się na śmierć kogoś bliskiego i godnie pożegnać wcześniej. A nawet jeśli może sobie pozwolić na to, a śmierć była łagodna i oczekiwana od dawna – ma prawo ją przeżywać. Żałoba jest więc naturalną konsekwencją życia i otaczania się ludźmi, którzy są dla siebie bliscy.

Żałoba to proces, który musi trwać. To proces, który pozwala Ci się otrząsnąć, pożegnać bliską osobę, oswoić z jej stratą i iść dalej przez życie. W wielu kulturach proces żałoby wygląda inaczej. Ukoić żal po stracie mają też na celu różnorodne obrzędy pogrzebowe. W niektórych kulturach na przykład płakanie na pogrzebach jest źle widziane – uważa się bowiem, że gdy się płacze na pogrzebie, dusza zmarłego nie będzie mogła się uwolnić z materialnego świata i znaleźć ukojenia w zaświatach. W innych natomiast płacz jest wskazany. Do tego stopnia, że na przestrzeni dziejów można wskazać na specjalny zawód z tym związany – płaczki były wynajmowane specjalnie na pogrzeby. A im ich większa liczba, tym większym poważaniem cieszył się zmarły. Wierzono bowiem, że głośny lament pozwoli pogodzić się ze śmiercią. Z biegiem czasu zaczęto przypisywać płaczkom wręcz nadprzyrodzone zdolności kontaktowania się z opłakiwanym zmarłym, co pomagało znaleźć ukojenie – zarówno zmarłemu, który wiedział, że za życia był kochany, a także osobom, które go opłakiwały – one dowiadywały się bowiem, że ich zmarły najbliżsi doznał ukojenia, na które zasługiwał.

Do tej pory można zresztą znaleźć płaczki w różnych kulturach na świecie. Do tej pory też żałoba w różnych kulturach wygląda zupełnie inaczej – pojawiają się inne elementy, inne rytuały czy obrzędy z tym związane. Jednak to wszystko to tylko otoczka – żałoba we wszystkich kulturach pełni dokładnie tę samą funkcję – chodzi o to, by pogodzić się ze stratą i oswoić się z rzeczywistością, w której brakuje ukochanej osoby.

Jakie funkcje pełni żałoba?

Żałoba niezależnie od kultury, niezależnie od czasów i tradycji, ma na celu pogodzenie się ze stratą. Oswojenie świata, w którym brakuje już ukochanej osoby. Śmierć zawsze boli i nigdy tak naprawdę nie jest się na nią gotowym. Żałoba ma na celu pomoc w zaakceptowaniu takiego stanu rzeczy. W doświadczeniu żalu, bólu, poczucia straty. Żałoba to czas, w którym dana osoba może się przystosować do nowych okoliczności, rozwinąć i przezwyciężyć swój żal. To wszystko pozwoli jej iść dalej przez życie.

Żałoba to bardzo ważny czas. Osoba w żałobie potrzebuje tego czasu dla siebie. Potrzebuje tego czasu, by móc się otrząsnąć. Potrzebuje też świadomości, że ma prawo się tak zachowywać. Żałoba jest procesem. Nie można oczekiwać, że osoba dotknięta tak silnym poczuciem straty już po kilku dniach zacznie funkcjonować normalnie.

W okresie żałoby istnieje bardzo duże prawdopodobieństwo popadnięcia w depresję czy w inne zaburzenia depresyjne lub lękowe – szansa ta jest zdecydowanie najwyższa podczas pierwszego roku żałoby i z biegiem czasu zmniejsza się – w drugim roku żałoby prawdopodobieństwo to już gwałtownie spada.

W pierwszym okresie żałoby więź między osobą w żałobie a zmarłym nadal trwa. Przerwana zostaje więź fizyczna, ta psychiczna i emocjonalna trwa nadal. Zmarły nadal jest stawiany w centrum życia danej osoby. Silne są jego emocje, przekonania, idee, opinie i wszystko to, co było dla niego ważne za życia. Taka osoba stawiana jest na najważniejszym miejscu. Osoba w żałobie stara się pielęgnować pamięć, nie umie jeszcze odnaleźć się w świecie bez danej osoby, dlatego stara się żyć tak, jakby danej osoby nie brakowało. Brakuje jej fizycznie, ale psychicznie i emocjonalnie nadal jest obecna i ma ogromny wpływ na osobę w żałobie.

Z biegiem czasu, przy dobrze przechodzonej żałobie, osoba w niej pogrążona zaczyna coraz bardziej odnajdywać się w nowej rzeczywistości – zaczyna się rozwijać, otwierać na nowe możliwości i uczy się życia bez obecności drugiej osoby. Nie znaczy to, że zapomina – bliska osoba zawsze będzie bliską, nawet po śmierci. Po prostu nadchodzi taki czas w życiu, w którym trzeba iść dalej.

Jakie są etapy żałoby?

Szacuje się, że żałoba może trwać nawet około dwóch lat. W tym w drugim roku ma już łagodniejszy przebieg. Dzieje się tak dlatego, że w pierwszym roku żałoby wszystkie rzeczy są dla żałobnika nowe – musi odnajdywać się w rzeczywistości i podejmować wszystkie aktywności samodzielnie – nawet jeśli robił je w towarzystwie ukochanej osoby, która odeszła.

W przypadku drugiego roku żałoby jest już inaczej. Osoba pogrążona w żałobie przeszła już przez wszystkie wydarzenia w zeszłym roku – przetrwała święta, rocznice i inne ważne dla siebie dni bez obecności drugiej osoby. Wie już, że to wszystko jest możliwe. Wie, że można przetrwać bez drugiej osoby, a świat się zmienił, ale wcale nie skończył. Gdy już dana osoba nabierze doświadczenia w takim życiu, żałoba będzie łatwiejsza do przetrwania.

Każda żałoba przebiega też pewnymi etapami. Etapy te mogą trwać różną ilość czasu. Nie można zakładać, że skoro u jednej osoby przebiegały one w określonych etapach czasu, to wszyscy tak samo będą przeżywać. Jak jednak przebiegają fazy żałoby?

• Faza I – Szok i otępienie – w tej fazie mowa w ogóle o rozpoczęciu procesu żałoby. Osoba nią dotknięta może negować rzeczywistość, nie wierzyć, że to, co się dzieje jest prawdziwe. Łudzić się, że to wszystko tylko ponury żart albo koszmar i zaraz wszystko będzie tak, jak dawniej. Taka osoba może przebywać w fazie odrealnienia, może stracić kontakt z rzeczywistością. W późniejszym okresie może mieć wręcz problem z przypomnieniem sobie wydarzeń z tamtego okresu – na przykład samego pogrzebu i wszystkiego, co z nim związane. Może w ogóle odciąć się od świata zewnętrznego, do tego stopnia, że kontakt z nią będzie praktycznie niemożliwy.

• Faza II – Tęsknota i żal – w pewnym momencie do człowieka dociera, że to, co się stało nie jest żartem ani snem, jest rzeczywistością. Ta świadomość przychodzi i uderza z pełną mocą. Ten etap jest najmocniej utożsamiany z właściwą żałobą. Występuje wtedy żal, smutek czy ogromna tęsknota. Może jednak pojawić się też złość – na okoliczności, które doprowadziły do zabrania ukochanej osoby, na innych ludzi, a nawet na samą zmarłą osobę – złość dotyczy wtedy faktu, że odeszła i pozostawiła za sobą pogrążonych w tęsknocie ludzi. Czasami te emocje są bardzo silne, czasami wręcz – zwłaszcza w przypadku złości – są trudne do zaakceptowania przez społeczeństwo. Jednak są to najzupełniej normalne emocje i trzeba się z nimi pogodzić, a także uporać. To wszystko sprawia też, że bardzo ważne jest uzyskanie odpowiedniej pomocy. Dlatego warto spotkać się z psychologiem lub psychoterapeutą nawet wtedy, gdy cały proces żałoby przebiega w sposób jak najbardziej naturalny, zdrowy i prawidłowy. W końcu strata bliskiej osoby jest bardzo ciężkim, wręcz traumatycznym przeżyciem. Każde wsparcie jest bardzo ważne.

• Faza III – Dezorganizacja – utrata bliskiej osoby sprawia, że cały świat się zmienia. Może się rozpaść jak układanka, w której zaczęło brakować części lub domek z kart, w którym zabrakło podstawy. To wszystko bardzo trudne. Wszystko się zmienia, wszystko zaczyna wyglądać zupełnie inaczej – to, co było uważane za naturalne i przewidywalne, to, co było rutyną dnia codziennego, teraz zniknęło. Starej rzeczywistości już nie ma, nowej nadal jeszcze nie ma. Trudno jest się w tym odnaleźć, a przeżywanie ciężkich emocji i poczucia osamotnienia wcale w tym nie pomaga.

• Faza IV – Reorganizacja – w końcu osoba pogrążona w żałobie zaczyna odnajdować się w nowym świecie. Chaos dookoła niej coraz bardziej się porządkuje, pojawiają się nowe elementy, nowa rzeczywistość zaczyna się coraz bardziej kreować i wyłaniają się z niej konkretne elementy, którymi zaczyna żyć dana osoba. Nie znaczy to, że wcześniejsze fazy żałoby nie mogą powrócić – nadal jeszcze wszystko to może powrócić, jednak już w mniejszym natężeniu. Osoba dotknięta żałobą coraz bardziej uczy się też funkcjonowania w nowej rzeczywistości.

Ustalenie w której fazie żałoby przebywa w danym momencie osoba jest bardzo ważna. Od tego bowiem w dużej mierze zależy od tego, jak można pomóc osobie w przeżywaniu żałoby. Pamiętaj, że tych etapów nie możesz przyspieszyć, nie możesz sprawić, że znikną i uda się komuś przejść od razu do fazy V i rozpoczęcia życia pozbawionego żałoby.

Wszystko musi trwać. Osoba w żałobie jest w głębokiej potrzebie. Wsparcie bliskich osób jest bardzo ważne, ale zdarza się, że to – choć naprawdę bardzo dużo, to jednak bywa, że to zdecydowanie za mało. Nie bój się skorzystać z pomocy specjalisty, nie odtrącaj wyciągniętych do Ciebie rąk. Twój ból jest bardzo duży, ale nie musisz znosić go samodzielnie.

Jak wspierać osoby w żałobie?

Wspieranie osób w żałobie to bardzo ważny proces pomocy w wychodzeniu z żałoby innych osób. Jednak wspierać trzeba mądrze. A to wcale nie takie łatwe zadanie, jak mogłoby się wydawać. W zasadzie – wspieranie kogoś, kto jest w żałobie, kto właśnie przeżywa najgorsze chwile swojego życia jest naprawdę bardzo trudnym zadaniem.

Pamiętaj, że w tym wszystkim to nie Ty jesteś ważny. Najważniejsza jest osoba pogrążona w żałobie – jej potrzeby i emocje. Emocje tego typu, o takim natężeniu mogą być dla Ciebie często niezrozumiałe – zwłaszcza, gdy są związane z gniewem. Są jednak zupełnie naturalne. Nie odbieraj drugiej osobie prawa do emocji, nawet jeśli ich nie rozumiesz. A jak mądrze i dobrze wspierać osoby w żałobie?

• Pomóż w uświadomieniu straty – strata na samym początku jest nierealna. Pomóż ją sobie uświadomić. Nie zmuszaj, zachęcaj. Rozmowa o stracie może być bardzo oczyszczająca

• Pomóż zaakceptować ból – pomóż zaakceptować wszystkie te bolesne emocje, które targają daną osobą. Pomóż je wyrazić, wykrzyczeć i nie dusić w sobie. Pomóż zrozumieć, że dana osoba ma prawo czuć mnóstwo emocji – mnóstwo złych, trudnych, skomplikowanych emocji. Ma prawo je też wyrażać.

• Pomóż nauczyć się żyć na nowo – życie bez bliskiej osoby jest naprawdę bardzo trudne. Nie zastąpisz zmarłej osoby, nikt jej nie zastąpi, nikt nie sprawi, że stanie się ona nieważna. Jednak możesz pokazać, że można żyć dalej, można żyć na nowo, inaczej, ale nadal dobrze.

• Pomóż w zdystansowaniu się – pomóż zrozumieć, że zdystansowanie się do sytuacji wcale nie jest równoznaczne z zapomnieniem o kimś bliskim.

• Daj czas – wszystko zajmuje czas, wszystko musi trwać. Nie pospieszaj drugiej osoby. Zapewnij ją, że ma ten czas, który może spędzić na swojej żałobie, swoich emocjach. Zapewnij, że to nie jest proces liniowy – emocje mogą się nasilać i opadać w różnych odstępach czasu, zależnie od okoliczności.

• Zapewnij że emocje są normalne – osoby pogrążone w żałobie bardzo często boją się swoich emocji. Uważają, że ich emocje są zbyt silne, zbyt przerażające. Mogą się starać je tłumić, mogą być przekonane, że negatywne emocje to coś, co jest bardzo źle odbierane, jest oznaką słabości i czegoś naprawdę złego. Zapewnij, że tak nie jest.

• Pomóż zaakceptować przeżywanie żałoby – każdy ma prawo przeżywać żałobę na swój własny sposób i w swoim własnym tempie. Nie ma sensu tutaj się porównywać do innych osób, nie ma sensu się zadręczać, że przeżywa się emocje w zupełnie inny sposób. Dlatego zapewniaj drugą osobę, że ma prawo do indywidualnego przeżywania emocji – na swój własny sposób i w swoim własnym tempie

• Zapewnij dostęp do wsparcia – dostęp do wsparcia ma ogromne znaczenie. Czasami możesz to być Ty i Twoja gotowość do rozmowy. Jednak warto też zaproponować profesjonalne wsparcie – psychologa lub psychoterapeuty, by móc danej osobie pomóc w jak najlepszy możliwy sposób.

• Zapobiegaj sięganiom po używki i innym patologicznym zachowaniom – ludzie na różne sposoby starają się ukoić swoją żałobę. Jeśli jednak sposoby radzenia sobie ze stratą to sięganie po alkohol, narkotyki lub samookaleczanie się, by ukoić ból psychiczny choć na chwilę, nie można na to pozwalać. Najważniejsze jest wtedy zapewnienie do wsparcia. Psycholog czy psychoterapeuta pomogą sobie radzić ze stratą i nauczą rozładowywać napięcie w zdrowszy, lepszy sposób.

Nie jest łatwo wspierać osobę w żałobie. Nie jest łatwo dźwigać taki emocjonalny ciężar. Jeśli sobie z tym nie radzisz – nie czuj się z tym źle. Twoja obecność znaczy naprawdę wiele, ale zdarza się, że najlepszym, co możesz zrobić to zaproponowanie bliskiej Ci osobie pogrążonej w depresji, by zdecydowała się na skorzystanie z profesjonalnej pomocy.

Jak radzić sobie z żałobą?

Żałoba to proces naprawdę bardzo trudny. Zaakceptuj to. Zaakceptuj fakt, że świat wokół Ciebie się zmienił i już nigdy nie będzie taki sam. Wszystko się zmieniło, brakuje w Twoim życiu tej jednej, ukochanej i bardzo ważnej dla Ciebie osoby.

Masz prawo czuć szereg negatywnych emocji. Masz prawo płakać, krzyczeć i czuć się naprawdę źle. Nikt nie ma prawa Cię oceniać, czy mówić Ci jak powinieneś przeżywać własną żałobę. Nie porównuj się też do innych. Każdy człowiek jest inny – ma swój własny bagaż doświadczeń, swoją własną wrażliwość psychiczną i równowagę wewnętrzną. Każdy przeżywa różne wydarzenia na różne sposoby.

Twoja żałoba jest czymś zupełnie normalnym. Twoje emocje, nawet jeśli bardzo silne i niezrozumiałe dla Ciebie – też są czymś zupełnie normalnym. Masz prawo przeżywać żałobę w swoim własnym tempie i na swoich własnych zasadach.

Bywa jednak, że żałoba nie jest przeżywana w sposób zdrowy. Bywa, że ktoś nie może się otrząsnąć i przejść z jednej fazy do drugiej. Wtedy warto poszukać pomocy. Wsparcie bliskich jest bardzo ważne – nie odtrącaj wyciągniętych w Twoją stronę rąk.

Nie bój się też jednak skorzystać z pomocy profesjonalistów. Utrata bliskiej osoby jest jednym z najbardziej szokujących przeżyć w życiu. Nie da się jej przyrównać do niczego innego. Nie bój się udać do psychologa czy psychoterapeuty. Nie bój się przyznać, że sobie nie radzisz.

Psychoterapia – czy to indywidualna czy grupowa, w gronie osób, które też mierzą się z poczuciem straty i godzą się z własną żałobą, może Ci naprawdę bardzo pomóc. Masz prawo przeżywać żałobę w swoim tempie. Jednak w końcu musi nadejść ta chwila, w której zaczynasz iść dalej. Nie jest to równoznaczne z zapomnieniem o bliskiej Ci osobie. Ona zawsze będzie dla Ciebie bliska i ważna. Jednak psychoterapia może Ci pomóc iść dalej – może Ci pomóc zrozumieć, że masz prawo też zacząć żyć dalej i na nowo zbudować swoje życie.

Psychoterapia nie rozwiąże za Ciebie wszystkich Twoich problemów – to niemożliwe. Jednak może dać Ci wsparcie, którego naprawdę bardzo potrzebujesz. Może dać Ci wiedzę na temat tego, co się z Tobą dokładnie dzieje w danym momencie i dlaczego się tak dzieje. A to wszystko ma ogromne znaczenie dla powrotu do wewnętrznej równowagi.

Artykuł został merytorycznie zweryfikowany przez:

Monika Perkowska

Psycholog, Psychoterapeuta

Na stronie internetowej Psychoterapiacotam.pl, przykładamy wagę do udostępniania jedynie sprawdzonych, rzetelnych informacji dotyczących objawów i profilaktyki chorób, ponieważ jesteśmy przekonani, że rozwijanie świadomości i wiedzy w tej dziedzinie wspomoże długotrwałe utrzymanie zdrowia. Należy jednak zwrócić uwagę, że ten artykuł nie jest poradą lekarską i nie może zastąpić diagnostyki ani konsultacji z lekarzem lub specjalistą psychologiem psychoterapeutą.

• Powiązane

Jak radzić sobie z lękiem przed śmiercią?

Śmierć bliskiej osoby

Dziecko w żałobie – Jak skutecznie wspierać