Mobbing w pracy – co zrobić w takiej sytuacji?

Na czym polega mobbing

Żeby mówić o mobbingu, należy zacząć od określenia ram, w jakich może on występować. Najczęściej dotyczy środowiska pracowniczego, choć jest zjawiskiem powiązanym również ze szkołą lub wojskiem, czyli w tych miejscach, które spełniają trzy podstawowe warunki:

• Środowisko jest zamknięte

• Występuje w nim struktura hierarchiczna

• Istnieje zależność władzy

Wyróżnia się trzy rodzaje mobbingu – pionowy, w którym mobberem jest osoba, która stoi wyżej w hierarchii – bezpośredni przełożony, dowódca, członek zarządu, nauczyciel lub poziomy, wtedy mobber to współpracownik lub inny uczeń, osoba, która znajduje się na tym samym poziomie w hierarchii władzy. Istnieje jeszcze mobbing skośny, dochodzi do niego w sytuacji, w której mobberem jest podwładny, a ofiarą przełożony.

Nie można rozmawiać o mobbingu, jeśli nie zostanie spełnionych jeszcze kilka czynników, które definiują mobbera:

• Uporczywość negatywnych zachowań

• Długotrwałość – całość trwa dłużej niż pół roku

• Systematyczność

• Regularność – to nie musi odbywać się codziennie, ale musi być zachowaniem nacechowanym powtarzalnością w czasie, czyli odbywać się, na przykład, raz w tygodniu.

• Działania nastawione są na upokorzenie i zamanifestowanie swojej wyższej pozycji kosztem drugiej osoby.

Mobbing jest rodzajem przemocy fizycznej, choć może przejawiać się też w przemocy fizycznej lub molestowaniu seksualnym. Za najważniejszą definicję mobbingu w Polsce uważa się tą, którą ustanawia polskie prawo, a konkretniej Art. 94³ § 2 Kodeksu Pracy: Mobbing oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników.

Mobbing w pracy – przykłady

Należy zrozumieć, że mobbingiem nie jest egzekwowanie przez pracodawcę wykonywania własnych obowiązków, nie jest nim też konflikt personalny pomiędzy dwoma osobami – choć może się z biegiem czasu w niego przemienić, jeżeli jedna z osób będzie wykorzystywać swoje wyższe stanowisko i przenosić konflikt osobisty na grunt zawodowy. Nie jest nim też pojedynczy incydent, nawet jeśli jest bardzo nieprzyjemny. Psycholog Heinz Leymann dokonał podziału zachowań mobbingowych na pięć kategorii, przyjmując w tym celu generalne kryteria. Tymi kategoriami są:

• Działania, które negatywnie wpływają na społeczne stosunki – izolowanie kogoś od grupy, zakaz wypowiadania się w grupie, pomijanie danej osoby przy wszelkich grupowych interakcjach, traktowanie jej „jak powietrze”

• Działania, które nie pozostają bez wpływu na zawodową i prywatną sytuację ofiary mobbingu – tutaj ofiara może być odsuwana od projektów, mogą być jej odbierane obowiązki, które do tej pory wykonywała wzorcowo lub przydzielanie obowiązków, które są dużo poniżej kwalifikacji danej osoby – na przykład programista, któremu nie pozwala się uczestniczyć w projekcie na równych warunkach, tylko każe mu się nosić kawę dla reszty zespołu. Z drugiej strony może się to przejawiać też poprzez celowe zasypywanie ofiary nadmiarem pracy lub obowiązkami, które wykraczają poza zakres jej kompetencji, tylko po to, by móc ją potem zdyskredytować w oczach innych.

• Działania zaburzające społeczny odbiór ofiary mobbingu przez innych – tu zawiera się wszystko, co ma na celu sprawić, że dana osoba będzie postrzegana przez środowisko gorzej. Obmawianie, rozsiewanie plotek, publiczne ośmieszanie, poniżanie, również w związku przekonaniami prywatnymi, dotyczącymi wiary, polityku czy obranego stylu życia, przedrzeźnianie sposobu mówienia lub poruszania się i gestykulacji, przydzielanie wyłącznie zadań, które są poniżej godności danej osoby, a także wysyłanie na badania psychiatryczne czy sugerowanie choroby psychicznej.

• Działania, które nie pozostają bez wpływu na zdrowie fizyczne – tutaj mieszczą się wszelkie zachowania naruszające godność i cielesność ofiary – przemoc fizyczna, molestowanie seksualne, celowe i ciągłe obarczanie pracą ponad siły, a także groźby użycia przemocy fizycznej.

• Działania mające na celu zaburzenie swobodnego komunikowania się – do tego zalicza się przerywanie wypowiedzi i niedopuszczanie ofiary do głosu, ale też robienie nieprzyjemnych aluzji, krytykowanie, groźby – zarówno te ustne, jak i pisemne.

Jak reagować na mobbing w pracy?

Przede wszystkim pamiętaj, że chroni Cię kodeks pracy, a takie zachowania są niedopuszczalne. Jeśli jesteś osobą zatrudnioną na umowę cywilnoprawną masz możliwość powołania się na stosowne przepisy dotyczące ochrony dóbr osobistych.

Nie ignoruj zjawiska mobbingu – jeśli jesteś ofiarą, może się to negatywnie odbić na Twoim zdrowiu. Zarówno fizycznym, jak i psychicznym. Jeśli jesteś świadkiem mobbingu – Twoje milczenie daje przyzwolenie mobberowi, by nadal nękał ofiarę. Udowodnienie mobbingu może być trudne, jest też obciążające psychicznie i emocjonalnie, ale warto to zrobić – by poprawić los swój i wszystkich innych, którzy padli ofiarą mobbera. Żaden prześladowca nie jest wszechmocny i bezkarny – zawsze masz możliwości, by działać.

Najlepiej skorzystaj z usług prawnika – to on podpowie Ci, co powinieneś zrobić i jakie kroki należy podjąć. W wielu miastach działają też bezpłatne punkty udzielania porad prawnych – możesz skorzystać także z tego rozwiązania.

Zbieraj wszelkie dowody – badania lekarskie, jeśli mobbing odbił się negatywnie na Twoim stanie zdrowia, wszelkiego rodzaju nękające SMSy czy e-maile z pogróżkami obelgami i innymi objawami mobbingu. Bardzo cenne mogą okazać się także zeznania świadków.

Gdzie zgłosić mobbing? Masz naprawdę szereg możliwości – zaczynając od tych wewnątrz struktury danej firmy. Zacznij od tego, że zgłosisz niewłaściwe zachowanie do osoby wyżej w hierarchii danej firmy – jeśli ona nie podejmie właściwych kroków lub zrobi w tym kierunku zbyt mało, możesz poinformować o sprawie Państwową Inspekcję Pracy, a nawet policję – mobbing jest karalny

Mobbing a stres w pracy

Przyjęło się uważać, że stres to zjawisko współczesnego świata – coraz szybsze tempo życia, mnóstwo obowiązków, konieczność wspinania się po coraz wyższych szczeblach kariery, bo ten, kto się nie rozwija, kto stoi w miejscu, tak naprawdę się cofa. To wszystko prawda, stres we współczesnym świecie występuje bardzo powszechnie – ale tak było od zawsze, nie jest to coś, co pojawiło się stosunkowo niedawno.

Także stres w pracy nikogo już nie dziwi – choć obecnie praca jest postrzegana jako przywilej, bo pozwala się realizować, spełniać swoje cele i marzenia, a także jest wyznacznikiem pewnego statusu społecznego. Nadal jednak bywają sytuację, gdy jest przede wszystkim źródłem stresu. Tak jest, między innymi, w przypadku mobbingu.

Stres może mieć całkiem fizyczne skutki – napięcie może zacząć się kumulować w mięśniach. Zwłaszcza jeśli praca wymaga spędzania długiego czasu za kierownicą lub wielu godzin siedzenia, na przykład przy komputerze. Zaczyna się całkiem niewinnie – od krótkotrwałego bólu w karku lub na odcinku krzyżowo-lędźwiowym. Nie należy go jednak lekceważyć – z czasem będzie robił się coraz silniejszy i będzie występował coraz dłużej, aż do całkowitego uniemożliwienia normalnego funkcjonowania.

Ma on negatywny wpływ też na ludzką psychikę – może doprowadzić do wypalenia zawodowego, depresji, a w konsekwencji też do myśli i prób samobójczych. Więcej na temat stresu przeczytasz tutaj: https://psychoterapiacotam.pl/stres-w-pracy/.

Jak się bronić przed mobbingiem?

Pamiętaj, że nie jesteś w tym wszystkim sam – nawet jeśli mobber próbuje Ci wmówić, że właśnie tak jest. Masz szereg możliwości, by się bronić i ludzi, którzy Ci w tym zadaniu pomogą – rodzina, przyjaciele, ale też policja, inspekcja pracy, czy psychologowie. Dlatego nigdy nie ukrywaj swoich problemów z mobbingiem – to nie Ty masz się wstydzić, jesteś ofiarą i w niczym nie zawiniłeś.

Nie zgadzaj się też na wrogie zachowanie względem Ciebie przełożonego lub współpracownika – to wcale nie sprawi, że mobber się znudzi, tylko poczuje, że może sobie pozwolić na jeszcze więcej. Nie zgadzaj się też na mobbing względem współpracownika – trudno jest czasem wystąpić w cudzej obronie, ale warto to zrobić – dla własnego lepszego samopoczucia i pomocy ofierze.

Jeżeli jesteś ofiarą mobbingu, nigdy też nie staraj się wypełnić wszelkich, nierealnych żądań mobbera. Po prostu rób to, co do Ciebie należy i sumiennie wykonuj swoje obowiązki – te, które masz określone w umowie. Rób to tylko pod warunkiem, że ustalone ramy czasowe nie zrobiły się nagle nierealnie krótkie – czasami trzeba spędzić trochę czasu w pracy w ramach nadgodzin, ale nie powinno to stać się Twoim obowiązkiem, zleconym tylko po to, by pokazać, że sobie nie radzisz.

Psychoterapia ofiar mobbingu

Mobbing to wyniszczająca praktyka. Niektórzy się poddają i po prostu rezygnują z pracy, na rzecz innej, bo wiedzą, że mogą sobie na to pozwolić. Inni nie mają takiej możliwości – w obu tych przypadkach jednak mobbing pozostawia ślady na psychice i negatywnie odbija się na zdrowiu fizycznym, nawet wtedy, gdy już się uporasz z mobberem i zniknie on z Twojego życia – najlepiej dzięki odpowiednim zgłoszeniom, czy nawet sprawie na policji i w sądzie.

To, co robił, jak Cię traktował – to wszystko może zostawić piętno. Dlatego psychoterapia ofiar mobbingu jest tak ważnym i potrzebnym elementem dochodzenia do siebie po tych ciężkich przeżyciach.

Zgłoś się na terapię nie tylko wtedy, gdy poradzisz sobie z problemem – zrób to zwłaszcza wtedy, gdy to ciągle dzieje się w Twoim życiu. Psychoterapia pomoże Ci zrozumieć, że Twoje reakcje – tłumienie emocji, poczucie beznadziei, pełna rezygnacji akceptacja sytuacji, bezradność, niskie poczucie własnej wartości, stres czy poczucie winy to coś, co dotyka wszystkie ofiary mobbingu i jest czymś, z czym można sobie poradzić.

Psychoterapia dla ofiar mobbingu pomaga w stworzeniu tak potrzebnego, bezpiecznego środowiska, w którym można otrzymać wsparcie ze strony psychoterapeuty, zrozumieć, że nie jest się samemu, a jedynym winnym całej sytuacji jest mobber. W ten sposób odbudujesz swoje siły, a także poczucie własnej wartości, co pomoże Ci walczyć z prześladowcą.

Nauczysz się też w sposób racjonalny oceniać to, co się dzieje w pracy, nie tłumić emocji i zauważać niewłaściwe zachowania – zrozumiesz, że to wszystko wcale nie jest normalnym zachowaniem i że tak nie powinno być.

Nauczysz się asertywności, co pomoże Ci lepiej walczyć o swoje prawa i godność – także w przyszłości, by takie wydarzenia już nigdy więcej się nie powtórzyły. Będziesz umiał bronić siebie i swoich bliskich i jasno wyznaczać granice. Nauczysz się też poprawnie reagować – asertywnie, stanowczo, ale bez agresji. Nie będziesz już bierny w przypadku mobbingu i innych form prześladowań.

Poradzisz sobie też z negatywnymi następstwami stresu i nauczysz technik relaksacyjnych. To wszystko przyjdzie z czasem – psychoterapia to proces złożony, ale warto jest mu się poddać, by zawalczyć o lepsze życie swoje i swoich najbliższych.